Қадимги юнон-рим тарихи

Qul xarid qilish to`g`risida shartnoma 
 
Qul xarid qilish “shartnomasi” Van Bao (?-er. avv. 61-yil) tomonidan yozilgan. Bu hajviy 
hikoyani  hujjatli  guvohlik  deb  hisoblash  mumkin  emas.  Lekin  uning  muallifi  o`z  zamonasining 
odami bo`lib, unga zamondosh bo`lgan jamiyatning tamoyillari bilan fikrlaydi va o`z asarida aniq  
tarixiy  voqelikdan  foydalanib,  o`sha  davrning  ijtimoiy  voqeliklarini  tasavvur  qilishga  yordam 
beradi. 
 
 Van  Szi-yuan  (er.  avv.  I  asrdagi  qadimgi  Xitoy  adabiyotchisi  Van  Baoning  ikkinchi  ismi)  shu 
okrugda  [istiqomat  qiluvchi]    Szyanga  (joy  nomi)  ish  bo`yicha  keldi,  beva  Yan  Xoyning    uyiga  

---

 
 145 
 
 
bordi, [uning]  Byan – lyao  nomli [uning yeridan qolgan]  quli bor  edi. [Van - Szi-yuan]   [uning  
uchun]  [qul]  borib  vino  sotib  olib  kelishini  istadi.  Byan-lyao katta  tayoqni  olib [Yan Xoyning  
marhum  erining] qabri  tepasiga  chiqib  oldi,  va “qachon  meni  xo`jayinim  Byan-lyaoni  sotib  
olganda, kontraktda  [u]  [meni  faqat]   qabrni  qo`riqlashni  belgilagan va [meni]   begona  erkak  
uchun  vino  sotib  olishimni talab  qilmagan” – dedi. 
 
Van-Szi-yuan    qattiq    g`azablandi  va    so`radi    “Nahotki    [siz]    [bunday]    qulni    sotishni  
istamaysiz”. “Xo`jayin – javob  berdi beva -  uni  odamlarga  berishga   [urindim],  [lekin]  hech  
kim    uni  istamadi”.    Va    Van-Szi-yuan      tezlik    bilan    Byan-lyaoni    sotib    olish  uchun    kontrakt  
tuzishga    qaror  qildi.    Shunda    qul  aytdi:  “[Siz]    [meni]    nima    ishlarni    [bajarishga]      majbur  
qilmoqchi  bo`lsangiz,  hammasini   kontraktga  kiriting.  Kontraktda  [nima]  bo`lmasa  Byan-lyao   
qilmaydi?”  “Roziman” – javob  berdi  Van-Szi-yuan .  
 
Kontrakt  matniga  aytildi: 
“Shen- szyue (er.avv. 61-yildan  68-yilgacha  davom  etgan  imperator  Syuan- dining  boshqaruvi  
erasi,    Syuan-di    er.avv.    73-49    yillarda    hukmronlik    qilgan)      hukmronligi    erasining      o`n  
beshinchi  kuni,    birinchi    oyida    Van-Szi-yuan,  Szichjun    (uyezdidan)      erkak    Yan    Xoy  Chendu 
(Shu  okrugidagi  uyezd)  uyezddagi  An`chjili        jamoasidan    ayol    Yan    Xoydan,  uning    marhum  
eridan  qolgan   soqolli  qul  Byan-lyaoni  sotib  oldi. U  o`n  besh  ming  tanga  uchun  sotiladi  deb  
kelishildi. 
 
Qul    bo`ysinishga    [majbur],    ishlarni    barcha      turlarini  bajarishi  va  [oladigan      buyruqlar 
bo`yicha]    bahslashmasligi    lozim.    [U]    tongda    turishga    [va    ertalabki]      tozalashni    [amalgam  
oshirish],    [binoga]    suv    sepishi;      ovqatdan    so`ng    idish-tovoqni    yuvishi;    doimo    [qo`lida]  
[donni]  tuyishi  lozim;  supurgi  bog`lashi; [yog`och]  tovoqlar  o`yishi;  quduqlarni  qazishi; ariqlar    
chiqarishi;  yiqilgan    [  bambuk    to`siqni]      bog`lashi;        bog`ni      chopiq      qilishi;      yo`laklarni  
tekislashi;    [yer    maydonlari    atrofida]      to`siqlar    qilishi;      katta    zanjirlar      kesishi;      bambukni   
bukishi va  [undan]  xaskashlar   yasashi;    quduq   qopqoqlarini   tozalashi  va   yamashi [majbur]. 
 
[Unga]   ruxsat  etilmaydi:  otda  yoki  aravada   [xo`jayinning  qo`rg`onidan]  chiqish  va  
[unga]    qaytish,    oyoqlarini      chalkashtirib    o`tirish      va      baland      qichqirish,    krovatdan  
turayotganda  [u]   boshini  chayqashi, [to`la  uyg`onish  uchun];  keyin esa,  uni  [sekin]  pastga  
egish. [U]  baliq  tutishga  [majbur];   o`t  o`rish;  qamish  [dan bo`yra] to`qish; [kanopni]  tarash  va  
to`qish.  Unga  mast  qiladigan   ichimlikni  ichish  man  qilinadi … [U]  [gazlamani]  to`qishi  [va  
undan]  tufli  [tikishi];  [va   hamda]   [boshqa]  dag`al  oyoq  kiyimi  kilish;  [xodalar yordamida]   
yelim  surtilgan va  tuzoqlar  bilan  qushlarni  ushlash;  to`rlar  to`qish  va  baliq  tutish;  kamondan 
bog`langan    o`qlar    bilan    yovvoyi    g`ozlarni    otish,    yovvoyi    o`rdaklarni    esa  –  arbaletdan   
shariklar  bilan; bug`ularni  ov  qilish  uchun  tog`larga  chiqish;   toshbaqalarni  ov  qilish  uchun  
suvga  kirish;    boqqa  suv  o`tkazish   [u  yerda]  baliq  va  yuzdan   ko`p yovvoyi  g`ozlar  va  
o`rdaklarni      urchitish    uchun    [hovuz    qurish];    boyqush    [va      boshqa      yirtqich]      qushlarni  
haydash;  qo`lida  kaltak  bilan  cho`chqalarni  boqish;  imbir  o`stirish;   qo`ylarni  o`stirish;  va  
cho`chqacha  va  otlarga yem  berish; axlatni  tozalash  va  doimo  tozalikni  [saqlash];  otlar  va  
sigirlarga  yemish  berish;  qachonki  do`mbirani  to`rt  [zarbasi]  chalinganda  turish  va   ularga  
yarim  kechalik  xashak  qo`shimcha  berish. 
 
Ikkinchi  oyda,  bahorgi   teng  kunlikda,  [u] [majbur] [dalalarni] o`rab  turadigan  to`siq  va   
tuproq  ko`tarmalarni  yamash;  tut daraxtlarini  [quruq  shoxlardan] tozalash]   [va  oqlash],  hamda   
palma   daraxtlaridan    po`stloqni   chipta   kavush    uchun    shilish;  qovoq  yetishtirish   [ulardan]  
butyl  qilish;  baqlajon  urug`larini   [ekish  uchun  tanlab  olish],  hamda  piyoz  ekish;   yerni  [ 
hosildorligini]  tiklash uchun  [qurigan  va   so`ligan]  o`simliklarni  yoqish;  [kulni]  to`dalash  va   
[yerni]  kesaklarini      maydalash    va    qoq    yarim    kunda      narsalarni    quyoshda      quritish.    [U]  
xo`rozni  qichqirig`i  bilan  uyg`onishi  va kelida  don  tuyishi kerak;  ot  va  eshaklarni   ko`zdan  
kechirishi  va      davolashi    [lozim],      halda    [ularni    tuyog`ini      ular    qattiq    bo`lishi    uchun]   
kuydirishi;  buni  uch  marta  qaytarib,  [agarda] uyda  mehmon  bo`lsa  [qul]  ko`zani  olishi  va  
vinoga    borishi    [lozim];      [quduqdan      suv    chiqarishi  va      kechki    ovqat      tayyorlashi;    idishni  
yuvishi    dasturxon    yozishi;      boqchada    sarimsoq    yulishi;      rezavorlarni        maydalashi  va    
quritilgan    go`shtni    kesishi;    [toza]    go`shtni    chopishi    va    shirin        kartoshkadan      sho`rva   

---

 
 146 
 
 
[tayyorlashi],   baliqni  mayda   kesishi  va   toshbaqalarni   qovurishi,   kechki  ovqat   tugaganidan  
[keyin],    [u]      qolgan    yemishni]      o`rab    qo`yishi    va    yashirishi,        darvozalarnbi    yopishi    va   
omborlarni  qulflashi;   cho`chqalarga  yemish  berish,  va  itlarni   yechib  yuborishi. 
 
U  qo`shnilar  bilan   yoqalashishi   yoki  tortishishi   [mumkin]  emas.   Qul  faqat  loviya  
yeyishi  va  suv  ichishi   mumkin,   v ino  ichishga  o`rganib  qolishi  mumkin  emas.   [Agarda  u]   
yaxshi    vinoni    ichmoqchi    bo`lsa  -      faqat    og`zi    va    labini      ho`llashi    mumkin,    [lekin    unga]  
kosani  bo`shatishi   yoki   qadahni  tubigacha   bo`shatishi   mumkin   emas.    [Unga]  kun  chiqishi  
bilan    chiqib    ketish  va        kechasi    qaytib    kelishiga        yoki    aloqalar      o`rnatish  va      ulfatchiliuk  
qilishga   ruxsat  berilmaydi. 
 
Uyni    orqasida    daraxtlar    mavjud.    [Qul]    ularni  chopishi      va    qayiq    yasashiu    kerak,  
[qaysiki unda]   Szyanchuga  (joy  nomi)  ko`tarilishi  [mumkin  bo`lsin].  Okrug  amaldorlari uchun  
pul    topish  [shu  bilan  birga]      buzilgan    yoki    [tangalarning]      to`liq    bo`lmagan    bog`lamlarini  
tashlab  yuborish.   Myantanda  [u]  buyralar  sotib   olishi va  Du  va Lo (joy  nomlari)  oralig`ida   
yurib  kichik   bozorlarda  ayollar  qidirib  yuradigan  moy  va  pomadalarni  sotishi  [lozim]. Duga  
qaytib, [u]  [tayoqga]  kanopni  ko`tarib   borib  [sotish  uchun]   yo`l  chetiga  qo`yish; [sotishga]  
itlarni  arqonda  yetaklab  borish  va  g`ozlar  bilan  savdo  qilishi  [lozim];  Uyanda  choy  sotib  
olish    va    Yan    oilasi  hovuzidan    lotoslar    olib    kelish;    [qachon    u]    bozorni    aylanib    yurganda  
[yoki  undan  qisilib  o`tganda]  [u]  aldamchi va  o`g`rilardan  ehtiyot  bo`lishi   [lozim].  [Qachon  
u]  bozorga  borganda  [unga]   varvarlardek]   tizzalab  o`tirishi;  yo`lni  chetida    yastanib  etish;  
yomon  so`zlarni    [aytish]  va  uyatsiz  so`kinish  [mumkin  emas]. 
 
[U]  katta  miqdorda   kamon  va  pichoqlar   tayyorlashi,  ularni   Ichjouga    olib  borishi   
va   sigir  va  qo`ylarga   almashtirishi  [lozim]. 
Qo`lida  boltasi   bilan [u]   toqqa  chiqishi va  yozuv  uchun  taxtachalar   tayyorlashi  va    shoti  
toqisini      kesishi    kerak.      Material      qoldig`idan    qurbonlik    va    odatdagi      stolchalar    qilishi,  
yog`och    boshmoqlar    va    cho`chqalar    uchun    tog`ora      o`yishi    kerak.    Kulbalar  qurish  va    uy 
tomini  yopish;    hujjatning    (Xitoyda    hujjatlar    matnlari,    kitoblar  yog`och    yoki      bambuk