Adaptastiya o’quv jarayoni, o’quv faoliyatiga moslashuv

GLOSSARIY

1. 
   Adaptastiya – o’quv jarayoni, o’quv faoliyatiga moslashuv.
   
2. 
   Akademik listey – muayyan fanni chuqur o’rgatishga yo’naltirilgan o’rta maxsus ta’lim muassasasi.
   
3. 
   Akademiya – 1) ilm-fan yoki san’atni rivojlantirish uchun tuzilgan oliy ilmiy muassasa; 2) Ba’zi bir oliy o’quv yurtlarining nomi. Qishloq xo’jaligi akademiyasi. Harbiy medistina akademiyasi.
   
4. 
   Analiz metodi – 1) pedagogik tadqiqot metodi bo’lib, unda tekshirish ob’ekti fikran tarkibiy elementlarga ajratib tadqiq qilinadi; 2) o’quv vaziyatini har tomonlama tahlil qilish, chuqur tekshirish, o’rganish.
   
5. 
   Analitik metod – tahlil qilishga yo’naltirilgan ta’lim metodi.
   
6. 
   Annotastiya – kitob, qo’llanma va shu kabilarning ahamiyati, mazmuni haqida qisqacha ma’lumot.
   
7. 
   An’ana – uzoq zamonlardan beri avloddan-avlodga, otalardan bolalarga o’tib, davom etib kelgan urf-odat, axloq me’yorlari, qarashlar yig’indisi.
   
8. 
   Auditoriya – oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlarida dars o’tkaziladigan xona.
   
9. 
   Aqliy tarbiya – barkamol shaxsni hayotga tayyorlash uchun zarur bo’lgan barcha aqliy jarayonlar, bilish qobiliyatlarini maqsadga muvofiq shakllantirish va rivojlantirishdan iborat jarayon.
   
10. 
    Aqliy testlar – shaxs aqliy zahirasini namoyon qilishga qaratilgan psixologik diagnostika metodikasi.
    
11. 
    Aqliy hujum – muammoni hal etishga nisbatan intelluktual yondashuv. Bunda muammoni hal etishga oid shaxsiy farazlar ilgari suriladi.
    
12. 
    «Aqliy hujum» metodi – muayyan mavzu yuzasidan berilgan muammolarni hal etishda keng qo’llaniladigan metod.
    
13. 
    Barkamol shaxs – kamolga yetgan, bekamu ko’st, to’la-to’kis inson, aqlan va axloqan pok, jismonan sog’lom, nafosatli, jamiyatda o’zligini tanigan, mustaqil fikrlaydigan, erkin, ijodkor, tashabbuskor, ishbilarmon, fidoiy shaxs
    
14. 
    Baho – ta’lim oluvchilar bilim, ko’nikma va malakalarining miqdoriy baholashda bal yoki raqamlar vositasida shartli ifodalanishi
    
15. 
    Baholash – o’quvchi yoki talabaning egallagan bilim, ko’nikma va malakalari hamda shaxsiy sifati darajalarini belgilash
    
16. 
    «Bilaman. Bilishni xohlayman. Bilib oldim» metodi – tahsil oluvchilarga muayyan mavzular bo’yicha bilimlari darajasini baholay olish imkonini berishga qaratilgan interfaol metod.
    
17. 
    “Bumerang” texnologiyasi – o’quvchini mashg’ulot va mashg’ulotdan tashqari jarayonlarda turli o’quv adabiyotlari, muammoli tajriba bajarish mazmuni bilan tanishtirish, fikrni erkin bayon etish hamda muayyan tajribani bajarish davomida uni baholashga qaratilgan texnologiya.
    
18. 
    Vizual – ( ko’rgazmali) vositalar – doskadagi yozuv. Geometrik tasvir, tarqatma material, o’quv plakati va fotosurat.
    
19. 
    Davlat imtihoni – O’zbekiston Respublikasida o’rta maxsus va kasb-hunar o’quv yurtlarida bitiruv imtihoni.
    
20. 
    Davlat ta’lim standarti (DTS) – 1) bu davlatning ta’lim darajasiga qo’ygan me’yori sifatida qabul qilinadigan asosiy parametrlar tizimi bo’lib, muayyan shaxsning ta’lim tizimidagi mavjud imkoniyatlari va ularni ideal darajaga yetkazishga erishishni anglatadi; 2) ta’limning zarur, yetarli darajasi va o’quv yuklamalari hajmiga qo’yiladigan asosiy davlat talablari majmuasidir.
    
21. 
    Dars – 1) uzluksiz ta’lim muassasalarida amalga oshiriladigan ta’limning asosiy shakli;
    

2) o’quv ishlarining asosiy tashkiliy shakli, mantiqiy tugallangan, yaxlit o’quv-tarbiyaviy jarayonning aniq vaqt bilan cheklangan qismi.

22. 
    Dars jadvali – o’quv rejasiga ko’ra o’quv haftasining har bir kunida sinflar bo’yicha o’quv mashg’ulotlari pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq ketma-ketligini belgilovchi hujjat.
    
23. 
    Dars tahlili – o’quv mashg’ulotini bir butun yaxlit holda yoki muayyan bo’laklarga bo’lib baholash.
    
24. 
    Darslik – muayyan fanga doir bilim asoslarini ma’lum tartibda bayon etadigan va yuqori ma’naviy-g’oyaviy, ilmiy uslubiy saviyada yozilgan o’quvchilar va talabalar uchun mo’ljallangan o’quv adabiyotining asosiy va yetakchi turi.
    
25. 
    Dastur – o’quv faoliyatini amalga oshirish rejasi va ushbu faoliyatning mazmunini ifodalovchi me’yoriy hujjat.
    
26. 
    Debatlar – ikki qarama-qarshi, o’zaro musobaqalashayotgan komanda (guruh) ishtirokchilarning oldindan tayyorlangan chiqishlariga asoslangan rasmiy muhokama.
    
27. 
    Didaktik o’yinlar – ta’lim oluvchilarlarning bilim, ko’nikma va malakalarini rivojlantirishga qaratilgan maxsus ta’limiy o’yinlar.
    
28. 
    Ijodiy izlanish – pedagog boshchiligida qo’yilgan muammolar, masalalarni yechish yo’llarini faol izlashni tashkil etishga xizmat qiladigan usuli.
    
29. 
    Ijodiy izlanish metodi – pedagog boshchiligida qo’yilgan
    
30. 
    muammo va masalalarni yechish yo’llarini faol izlashni tashkil etishga xizmat qiladigan metodlar.
    
31. 
    Ilm – shaxsning o’qish, o’rganish va amaliy tajriba natijasida orttirgan bilimi.
    
32. 
    Indukstiya – (lot. inductio to’g’rilash, tartibga keltirish) oddiydan murakkabga qarab fikrlash.
    
33. 
    Innovastiya – yangidan kiritilgan tushunchalar, tartib qoidalar, texnologiyalar va yangiliklar.
    
34. 
    Interaktiv usul – ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchi o’rtasidagi faol hamkorlik, muloqot.
    
35. 
    Kreativ testlar – (lotin. sreatio – ijod qilish, yaratish) – shaxsning ijobiy layoqatini o’rganish va baholash metodikalari majmuasi.
    
36. 
    Ko’nikma – o’quvchi yoki talabaning o’zlashtirgan bilimlari asosida muayyan amaliy harakatni bajara olish faoliyati.
    
37. 
    Loyihalash metodi – pedagogikaning pragmatik yo’nalishiga asoslangan holda, ta’lim jarayonida o’quvchilarga beriladigan amaliy topshiriqlarni loyihalash va ularni o’quvchilarning bajarishlari jarayonida bilim va ko’nikmalarini namoyon qilishlarini ta’minlovchi ta’lim shakli.
    
38. 
    Pedagogik jarayen - ta’lim masalalari, uning taraqqiyotini xal qilishga qaratilgan, maxsus tashkil etil gai pedagog va tarbiyalanuvchilarning maqsadli o’zaro munosabatlari.
    
39. 
    Pedagogik jarayon tamoyillari - pedagogik faoliyatni tashkil etish-ning asosiy talablari bo’lib, u pedagogik jarayonning yo’nalishini ko’rsatadi va uning qonuniyatlarini ochib beradi.
    
40. 
    Pedagogik ixtisoslik - ta’lim natijasi ularok bilim, malaka va ko’nikmalar majmuidan iborat bir kasbiy guruh doirasidagi faoliyat turi.
    
41. 
    Pedagogik ixtisoslashish - pedagogik ixtisoslik doirasidagi faoliyatning bir turi.
    
42. 
    Pedagogik malaka - muayyan toifadagi vazifalarni x,al qilish imko-niyatiga ega bo’lgan mutaxassisning kasbiy pedagogik tayyorgarligi darajasi va turi.
    
43. 
    Pedagogik masala - pedagogik jarayonning asosiy birligi, o’ziga xos tizimidir. U vokelikni bilish va kdyta yaratish zaruriyati bilan bokpik ta-fakkur kilinadigan pedagogik vaziyatdir. Ta’lim katnashchilarining ma’lum bir mak,sadipi ko’zlagan ta’lim va tarbiyadagi moddiylashtirilgan vaziyatdir.
    
44. 
    Pedagogik mahorat - pedagogik jarayonni bilish, uni tashkil eta olish, harakatga keltira olish (A.S. Makarenko), pedagogik jarayonning yuko-ri samarshorligini belgshyuvchi shaxsning ish sifati va xususiyatlari sinte-zi.
    
45. 
    Pedagogik muloqot - ta’lim oluvchilarnnj maqsadlari hamda ular-ning birgalikdagi faoliyatlari mazmunidan kslib chiqdstigan o’zaro aloqalar-mi urpatish va rivojlantirishni, bir-birini anglash va qo’llab-kuvvatlashpi tashkil etishning kup kirrali jarayoni.
    
46. 
    Pedagogik takt - shaxslar faoliyatinish turli doiralarida ular bilap muloqotda bo’lishnish pedagogik tamoyili, ulchovi, talabalar bilan ularning shaxsiy xususiyaglaripi hisobga olgan holda to’g’ri muloqotda bu'la olish ma-lakasi.
    
47. 
    Pedagogik texnika:
    
    1. 
       har bir ta’lim oluvchiga va jamoaga pedagogik ta’sir o’tkazishshg samarali qo’llash uchun zarur bo’lgan malaka va ko’nikmalar majmuasi;
       
    2. 
       har bir ta’lim oluvchi va jamoaping faolligini nedagogik jihatdan ta’minlash uchun zarur bo’lgan malaka va ko’nikmalar.
       
48. 
    Pedagogik texnologiya:
    

I). oldindan loyihalashtirilgan pedagogik jarayonni amachiyotda rejali va bir maromda tatbiq etish yoki nedagogik masa-lamn yechiigga qaratilgan pedayupshng uzluksiz o’zaro bog’lapgai harakatlari tizimidir;

2). ta’lim va tarbiya metodlarnning u yoki bu tugshaminn qo’llash bilan bog’lik, bo’lgan pedagognipg uzluksiz, o’zaro shartlangan harakatlari ti­zimidir;

3). Psdagopging yutuqdariga kafolat beradigan aniq, ishlab chiqshnan va k,at’iy ilmiy loyihalashtirshpanPedagog ik harakat; 4) ta’lim shakllari-ni optimallashtirishga k,aratilgan, texnika x,amda inson omillari, uming o’zaro x,amkorlgii asosida ukltish jarayoni va bilnmlarni egallash, yaratish, qo’llash x,amda belgilashning tizimli mstodidir.

49. 
    Releksastiya - kuchli xayajon va jismoniy zurikishdan sung yengil yur-tish, tnnchlanishning umumiy holati.
    
50. 
    Tadqiqotot ob’ekti - ziddiyat va muammoli vazmyat tugdiruvchi, bilnshga qaratilgan ilmiy taxlilga muxtoj ob’ekt.
    
51. 
    Tadqiqot predmeti - bevosita o’rganilishi lozim bo’lgan va amaliy yoki nazariy jix,atdan muhim ahamiyat kasb etadigan ob’ektning moxiyati, ma’lum bir tomoni, xususiyati.
    
52. 
    Ta’lim - I) shaxsning jismoniy va ma’naviy shakllanishining yagona jarayoni, ijtimoiy etalonlarnipg ijtimoiy ong sifatida u yoki bu darajada kayd kilingan, tarixan shartlangan ideal timsollarga ongli yunaptirilgan ijtimoiylashish jarayoni; 2) muayyan bilimlarni egallash g’oyaviy-axloqiy kadr, mshgaka, ko’nikma, axloq me’e'rlariga qaratilgan jamiyat a’zolarining ta’lim va tarbiyasi vazifasini bajaradigan nisbiy mustakdp tizim.
    
53. 
    Ta’lim turlari - sokratcha suhbat metodi, an’anaviy ta’lim, izohli-namunali (illyustrativ) ta’lim, bnlnmlarni mustaqil egallash, dasturlashti-rilgan ta’lim, ta’limni algormtmlash jarayoni, differenstiastiyali, indivi­dual ta’lim va boshkdlar.
    
54. 
    Tafakkur inson akliy faolnyatnning oliy shakli, insonlarni urab olgan dunsdagi o’zaro bog’langan parsa va xodisalarni bilish jarayoni, muhim chayotiy jarayonlarni xis qilish va muammolarni xal qilish, ma’lum bo’lmagan vokea xodisalarni kidirish, kslajakpi kura olish. Tafakkur, tushuncha, xukm, xulosa shakllarnda namoyon bo’ladi.
    
55. 
    Test - I) standart shakldagi tomshnriklar bo’lib, akliy tarakknyot, qobiliyat, bil im va malakani aniqlash maqsadida o’tkaziladigan sinovdir; 2) aniq, sostiologik tadqiqotlarda fondapaiiladigan tarkatma material, savol-noma; 3) shaxs ruxiyati va xulqinish aniq mikdoriy va ma’lum sifat baholarini oldindap berilgan ba’zi standart test me’yorlari bilan kiyosmy o’rganishga muljallangan psixologik tadqiqotlarning standartlashtirilgan metodi.
    
56. 
    Texnologiya - ishlab chnk.arish jarayonida ashyolar, materiallar, yarim tayyor mahsulotlarnm tayyorlash, mnta tayyorlash, ashyoning holati, xususiyati. shaklini o’zgartirish metodlari tuplami.
    
57. 
    Tizim - I) yaxlit ta’limni, uping birligini belgilovchi bir-biri bi­lan k,onuniy bog’lik aksariyat unsurlar (predmetlar, xodisalar, karashlar, bilimlar va boshqalar); 2) kismlarning ma’lum bir bog’lanishlarda, harakat-larning o’ta izchillikda rejali, to’g’ri joylashish tartibi.
    
58. 
    Turtki (stimul) - shaxs psixikasi motivlarining shakllanishini ta’minlovchi tashki ga’sir.
    
59. 
    Tushuncha - atrof-muxitda xodisalar, predmetlarning muhim xususi-yatlarini, ular orasidagi alok.a va munosabaglarni bilish.
    
60. 
    Faoliyat - 1) ongli maqsad bilan boshqariladigan kishining ichki (ruxiy), tashki (jismoniy) faolligi; 2) atrof-muxitning kishilar tomonidan maqsadga muvofiq. qayta bunyod etilishi.
    
61. 
    Faoliyatning yetakchi turi - shaxs hayotining muayyan davridagi psixik rivojlanishini yetarli darajada ta’minlovchi hamda keyingi tarakxiyotiga asos bo’luvchi faoliyatdir.
    
62. 
    Evristika ilmiy tadqiqogping mantiqiy usullari va metodik kri-dalari giznmn.
    
63. 
    Empirik •- tajribaga asoslangan.
    
64. 
    Empirik bosqich tadqiqot ob’ekti to’g’risida har tomonlama tasav-vur hosil qilish, ta’lim amaliyoti, ilmiy bilimlar saviyasi va xodisalar moxiyatsha ernshishga bo’lgan talab urgasidagi ziddiyat, ilmiy muammoni nom-lash.
    
65. 
    Extimollik - tasodifiylik, pedagogik hayotdagi o’zgarishlarni aniq aytib bsrnsh mumkin bo’lmagan, extimol kutilgan jarayon.
    
66. 
    O’zini-o’zi baholash -shaxsning o’z psixologik sifatlari, xulqi, yutuq-lari va muvaffakiyatsizliklari, kadr-kimmati, kamchiliklarini baholay olishi.
    
67. 
    O’zini-o’zi tarbiyalash I) shaxsga xos bo’lgan madaniyatning shakllani­shi va rpvojlanishiga qaratilgan izchil va ongli faoliyati; 2) shaxsning o’z jismoniy, ruxiy va axloq.iy sifatlarini tinmay amalga oshirish.
    
68. 
    O’qitish - 1) ta’limning o’ziga xos usuli bo’lib, shaxsga nazariy va amaliy bilimlar berish jarayonida uning rivojlanishi ta’minlanadi; 2) talaba va o’qituvchi, talabaning boshqa talabalar bilan aloqasi natijasi ularok atrof-mux,it, uning qonuniyatlari, tarakxiyot tarixi va ularning o’rganilish usullarini bilishning muntazam boshkdrilish jarayoni.
    
69. 
    O’qituvchining innovastion faoliyati - ijtimoiy pedagogik fenomen bo’lib, ijoliy imkopiyatni aks ettirish, kundalik faoliyatdan chetga chiqish-dir.
    
70. 
    O’qitish vazifasi - ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlanish vaznfalari.
    
71. 
    O’qitish turlari - sokratcha sux,bat metodi, kolok ta’lim, izohlash-namoyish etish asosida u'kitish, bilimlarni mustaqil egallash, dasturlashti-rilgan ta’lnm, o’quv jarayonini algoritmlash, lifferenstiastiyali x,amda in-dnvidual ta’lim va boshqalar.
    
72. 
    O’quv-bilish faoliyati - insoniyat tomonidan tuplangan madaniy boy-likni egallash bilan boklik faoliyat.
    
73. 
    O’quv faoliyati - shaxsning yangi bilim, malaka va ko’nikmalarni egallash jarayeni.
    
74. 
    Kompetensiya- notanish vaziyatlarda bilim, ko’nikma va malakani qo’llay olish mahorati.
    
75. 
    Kompetentlik- keng tushuncha bo’lim, qobiliyat degan ma’noni anglatadi.