|
30 yillar turk adabiyoti 30-yillar turk adabiyotida qishloq xo‘jalik mavzusi yetakchilik qildi. Badiiy adabiyotda dehqonlar hayoti, ularning orzu-istaklari turli tipik obrazlarda aks ettirildi. Sadri Ertemning «Charx to‘xtagan payt» romanida oddiy turk mehnatkashlarining og‘ir hayoti, ularning o‘z haq-huquqlari uchun kurashi tasvirlangan. 30-yillarda turk adabiyotida xotin-qizlar ozodligi mavzusi ham ko‘proq tilga olina boshlandi. Shu bilan birga turk ishchilar sinfi va ziyolilarning jamiyatdagi o‘rni haqida ham ko‘plab asarlar yozildi. Bu davr ayniqsa turk hikoyachiligining (novella) taraqqiyoti ko‘zga yaqqol tashlandi. Ayniqsa talantli yozuvchi Sabohattin Ali bu davrda sermahsul ijod qildi.
Sabaxittin Ali 1906 yilda Bolgariyada tug‘ilgan. Otasi turk zobitlaridan bo‘lgan. Yoshligida yaxshi bilim oldi. Istambul va Berlin kabi shaharlarda o‘qidi. U Germaniyada o‘qigan paytda gitlerchilar hokimiyatni qo‘lga kiritish uchun intilayotgan edi. Sabaxittin Ali turk millatini haqorat qilgan bir nemis ofitserini kaltaklagani uchun Germaniyadan chiqarib yuboriladi. Keyin u Turkiyaning ko‘p joylarida o‘qituvchilik qildi, gazeta redaksiyalarida ishladi. Yozuvchi mashhur satirik Aziz Nesin bilan birgalikda ijodiy hamkorlik qilib, «Marko Posha» nomli satirik gazeta chiqardi. Bu gazetada mavjud siyosiy tuzumning illatlarini fosh qilib, qator maqolalar chiqardi. Natijada, gazeta hukumat ma’murlari tomonidan yopib qo‘yildi. Sabaxittin Ali turk ma’murlarini tanqid qilib yozgan asarlari uchun bir necha marta qamoqxonalarda ham o‘tirib chiqdi. Uni 1948 yili o‘rmonda o‘ldirib ketishdi. Yozuvchidan ko‘plab ajoyib hikoyalar, qissa va romanlar, dramatik asarlar meros bo‘lib qoldi.
30-yillar turk poeziyasining yetakchi shoirlaridan biri Nozim Hikmat bo‘ldi. U turk she’riyatining uzoq asrlardan buyon davom etib kelayotgan an’anasini buzib, o‘ziga xos yangi yo‘ldan bordi. Shoir turk poeziyasida birinchi bo‘lib erkin vaznda ijod qila boshladi. Bu vaznda qofiya va hijolar o‘lchamiga ko‘p ham e’tibor bermasdan, asosiy maqsad fikrni aniq, hammaga tushunarli qilib berish kerak. SHe’rda intonatsiya asosiy o‘rinni egallash lozim. N. Hikmat shu sohadagi faoliyati bilan turk she’riyatida yangi yo‘nalishga asos soldi. U novator shoir sifatida adabiyot tarixida qoldi. Uning an’analari faqat turk adabiyotiga emas, balki butun turkiy tildagi xalqlar adabiyotiga ham samarali ta’sir qildi. Shu jumladan, ko‘plab o‘zbek shoirlari ham N. Hikmatni o‘z ustozi deb biladilar. Shoirning «Inson manzaralari» nomli she’riy to‘plami talantli shoir Rauf Parfi tomonidan o‘zbek tiliga tarjima qilingan.
Rashod Nuri Guntekin. XXasr Turk adabiyotining yirik namoyondasi Guntekin o‘z asarlari bilan faqat Turkiyadagina emas, balki dunyoning boshqa mamlakatlarida ham mashhurdir. U 1892 yili Istambul shahrida harbiy vrach oilasida tug‘ilgan. Istambul universitetining adabiyot fakultetini tugatib, chet ellarda o‘qishini davom ettirdi.
Maktablarda o‘qituvchi va xalq maorif nozirligida nazoratchi vazifalarida ishladi. 1939 yili Turkiya Buyuk millat majlisiga deputat qilib saylangan, umrining so‘nggi yillarida Turkiyaning YUNESKO dagi vakili lavozimida faoliyat ko‘rsatgan 1995 yilda Londonda 64 yoshida vafot etadi. Guntekinning 24 jilddan iborat kulliyoti bosilib chiqqan. Yozuvchining 19 ta romani, ko‘plab pyesalari va hikoyalari mavjud.
Rashod Nurining «Tamg‘a», «Choliqushi» «Xazonrezi», «Yashil kecha» romanlari o‘zbek tiliga tarjima qilingan. Adibning «Hiylai shar’iy», «Halola» singari dramatik asarlari ham o‘zbek kitobxonlarga tanish. Guntekin asarlari betakrorligi va o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Yozuvchining «Yashil kecha», «Tegirmon», «Tamg‘a», «Xozonrezgi» asrlarida turk mehnatkashlarining og‘ir turmushi, ayollarning ijtimoiy tengsizligi o‘zining realistik ifodasini topgan. Bu asarlarda jamiyatning olg‘a ketishiga to‘siq bo‘lgan turli illatlar fosh qilingan. «Xudoning mehmoni», «Xanjar», «Hiylai Shar’iy» kabi asarlarida esa dinni niqob qilib olib, o‘z manfaatini ko‘zlaydigan munofiq ruhoniylar tanqid qilingan. Adibning «Labdan yurakka», «Oqshom quyoshi», «Ayol kushandasi», «Achinish», «Tog‘olcha butalari», «Osmon», «Eski kasallik» kabi baquvvat romanlari ham mashhur. Ayniqsa uning «Choliqushi» romani juda ko‘p chet tillarga tarjima qilingan. Romanda ziyoli oiladan chiqqan Farida ismli qizning qismatini tasvirlash asosiy syujet liniyasi qilib olingan. Ana shu obraz tasviri o‘zi yashagan ijtimoiy tuzumning turli xolatlari bilan bog‘lab beriladi. Natijada roman voqealari bizni Turkiyaning Birinchi Jahon urushi va undan keyingi davrlardagi tarixining badiiy kartinasi bilan bevosita tanishtiradi. Erk va ozodlikka intilayotgan turk ayolining turli illatlarga, jaxolatga qarshi kurashi nihoyatda zo‘r mahorat bilan berilgan. Asarda Nizomiddin, Fotima, Xusayn, Kamron, Xayrullobiy singari obrazlar ishtirok etadi. Bularning har biri o‘ziga xos ijtimoiy xarakterlarga ega bo‘lgan tipik obrazlardir.
Xullas, ushbu asar yozuvchi ijodidagi eng baquvvat romanlardan biri bo‘lib hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
