Adabiyotshunoslik asoslar

Rassomlik(tasviriy  san’at)da  bir  vaqtda  ham  inson,  ham  muhit  tasvirlanadi. 

Unda  hayot  butun  boyligi  va  ranglari  bilan  beriladi.  Rang  va  nur  inson  estetik 

tuyg`usini ifodalab, voqea-hodisalarga munosabatini, kechinmalarni ifodalaydi. Biroq 

tasviriy san’at voqealarning bir lahzasini bera oladi, xolos. Oldin va keyin bo`ladigan 

hodisalarga ayrim ishoralar bildirish bilan cheklanadi.  

Musiqada  aniq.  Konkret  voqealar  tasvirlanmaydi.  Unda  voqea  makoni  ham, 

qahramonlar,  xarakterlar  ham  yo`q.  Biroq  musiqa  borliqni  zo`r  kuch  va  chuqurlik 

bilan  ifodalab,  inson  kechinmalarini  yorqin  beraoladi.  Musiqada  berilgan  tuyg`u 

orqali  uning  sabablari  va  voqelikni  tasavvur  qilamiz.  Musiqali  obraz  mavhum 

namoyon bo`lib, hissiy xarakter kasb etadi. Inson kayfiyatining nozik tebranishlarini 

---

berish bilan inson ma’naviy hayotining muhim tomonlarini bera oladi. Tinglovchi shu 

tovushlarni eshitib, ular tug`dirgan ijtimoiy hayot hodisa va qonuniyatlarini his etadi.  

Teatr  sintetik  san’at  turi  bo`lib,  unda  badiiy  adabiyot,  tasviriy  san’at 

elementlari  bo`ladi.  Teatrning  g`oyaviy-tematik  asosini  dramaturgiya  tashkil  etadi. 

Dramatik asar faqat teatrdagina o`z imkoniyatlarini to`liq namoyon qiladi. Aktyor o`z 

o`yini  bilan  xarakter  yaratib,  muallif  niyatini  ifodalaydi  hamda  matnga  hayot  baxsh 

etadi. Teatr voqea-hodisalarni, xarakterlarni jonli qilib ko`rsatadi. Unda Shaxslarning 

munosabati,  to`qnashuvi,  kurashi  hamda  fikrlar,  tuyg`ular  to`qnashuvi  ifodalanadi. 

Spektakl  bir  o`ynalganda  san’at  asari  sifatida  namoyon  bo`ladi.  Keyingi  o`yinda  u 

o`zgarishga  uchrashi  mumkin.  Biroq  teatrning  imkoniyati  tor.  U  hodisalarni  epik 

asarlardagiday  ko`rsata  olmaydi.  Voqealar  qahramon  tilidan  bayon  etiladi. 

Qahramonlar  san’atdan  tashqaridagi  voqealardan  xabar  beradilar.  Biroq  bu  usul 

asosiy emas, yordamchi vositadir. Teatrda kishilarning fikr-tuyg`ulari, sahna harakati, 

mimika va nutqi bilan beriladi.  

Teatr ikki turga bo`linadi: 

1.

 

Dramatik (tragediya, komediya, drama, tragikomediya). 

2.

 

Musiqali ( opera, operetta, musiqali drama). 

Kino eng yosh va eng ommaviy tur bo`lib, moddiy-texnik vositalar 

taraqqiyoti  natijasida  paydo  bo`lib,  tarix  sahnasiga  chiqqan  ommaning  ijtimoiy-

estetik  ehtiyojlarini  qondiradi.  Kino  o`zida  teatr,  balet  va  boshqa  tomoSha  turlarini 

birlashtirib,  ularning  imkoniyatini  kengaytiradi.  Kinoda  obraz  tugal  bo`ladi.  Unda 

teatrdagiday har safar yangicha bo`lmaydi. Kinoda tasviriylik va ko`lamlilik birlashib 

ketadi. Kino badiiy fotografiya bilan ham bog`liqdir.