Adabiyotlar ro`yxatini rasmiylashtirish

3.4. Parchalar, iqtiboslar va manbalarga havolalarni rasmiylashtirish 

 

Parchalar  keltirish.  Parcha  –  fikrni  nufuzli  mulohaza  bilan  mustahkamlash  maqsadida 

biror-bir asardan so`zma-so`z ko`chirma (parcha) keltirish. Parcha qo`shtirnoqlar bilan ajratiladi 

va manbaga havola bilan ta’minlanadi. Parcha keltirishda hozirgi orfografiya va punktuatsiyadan 

foydalanishga    yo`l  qo`yiladi,  agar  muallifning  fikri  buzib  ko`rsatilmasa,  so`zlarni  tushirib 

qoldirish va bu joylarda ko`p nuqta qo`yilishi mumkin.    

 

Parcha  va  havolalarni  rasmiylashtirish  adabiyotlar  po`yxatida  manbalar  tartib  raqamlari 

bilan  belgilanganliga  yoki  belgilanmaganligiga  bog`liq.  Agar  adabiyotlar  ro`yxatida 

foydalanilgan  manbalar  tartib  raqamiga  ega  bo`lsa,  matnda  manbaga  havola  kvadrat  qavslarda 

rasmiylashtiriladi.  Unda  manbaning  adabiyotlar  ro`yxatidagi  tartib  raqami  va  parcha  olingan 

bet(lar) ko`rsatiladi,  masalan:  [20, 80-b.]. Agar havolada  bir nechta  manba ko`rsatilsa, ularning 

tartib raqamlari nuqta-vergul bilan ajratiladi [14, 40-b.; 41, 75-b.].  

Agar  ishning  matnida  boshqa  mualliflarning  turli  nashrlarda  bayon  qilgan  g`oya  va 

fikrlaridan  foydalanilsa,  manba(lar)ga  havola  qilinadi,  ammo  bunday  holda  bet  raqamlari 

ko`rsatilmaydi,  masalan:  [5]  yoki  [4;  54].  Ishda  juda  ko`p  so`zma-so`z  ko`chirmalarni 

keltirmaslik  lozim.  So`zma-so`z  parcha  keltirishdan  tashqari  boshqalarning  fikrini  muallifning 

o`zining so`zlari bilan ham bayon qilish mumkin. Bunday holda ko`chirma qo`shtirnoqlar bilan 

ajratilmaydi,  ammo  manbaga  havola qilinadi [17, 45-b.]. BMIda adabiyotlar ro`yxatidagi tartib 

raqami so`zlar o`rnida jumla tuzish uchun foydalanilishi mumkin emas. Masalan, “27-manbada 

antropogen landsahtga ta’rif berilgan”. Bunday holda to`g`ri tuzilgan gap  qo`yidagicha bo`lishi 

mumkin: “Maqolada [27] antropogen landsahtga ta’rif berilgan”.   

  

 

 

Ayrim  hollarda  adabiyotlar ro`yxatida  manbalar tartib raqami  bilan  belgilanmasligi  ham 

mumkin.  Bunday  holda  matnda  parcha  keltirilgan  adabiyotga  havolalar  kvadrat  qavslarda 

beriladi,  masalan:  I.Q.Nazarov  fikricha,  “landshaft  tabiiy  qonunlar  asosida  yashaydigan,  o`z-

o`zini  boshqaradigan,  tiklaydigan,  moddiy  va  nomoddiy  resurslarni  sarflovchi,  yaratuvchi  va 

to`plovchi geotizimdir” [30, 154-b. yoki 2013, 154-b.]. Bu yerda 30 foydalanilgan adabiyotning 

ro`yxatdagi tartib raqamini, 154- esa uning betini bildiradi. Agar muallifning familiyasidan keyin 

manbaning nashr qilingan yili ko`rsatilgan bo`lsa, unday holda kichik qavslarda parcha olingan 

bet  yoki  betlar  ko`rsatiladi.  Masalan,    I.Q.Nazarov  (2013)  fikricha,  …  (154-b.).  Havolalar 

muallifning  familiyasini  va  parcha  olingan  manbaning  nashr  qilingan  yilini  (muallifning 

familiyasi,  nashr  qilingan  yil,  parcha  olingan  bet)  ko`rsatish  bilan  rasmiylashtirilishi  mumkin. 

Bunday  holda  kichik  qavslardan  foydalaniladi,  masalan  (Abdulqosimov,  2013,    5-b.;    Soliyev, 

Qarshiboyeva,  1999,  8-b.)  Shuningdek,  parcha  olingan  manbaga  shu  betda  barcha  bibliografik 

tavsiflar berilgan holda  satrosti havolasi berilishi ham mumkin.