Adabiyoti universiteti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                           

17

 

Кутузов А.Б. Корпусная лингвистика. – M., 2005. C.

 

37

 

---

50 

 

XULOSA 

 

Biz  mazkur  ―O‗zbek  tilining  milliy  korpusini  yaratish  tamoyillari‖ 

mavzusida  yozilgan  bitiruv  malakaviy  ishini  yozish  jarayonida  quyidagi 

xulosalarga keldik: 

1.  Til  korpusi  ma‘lum  tilning  belgilangan  davrdagi,  xilma-xil  janr,  rang-

barang  uslub,  hududiy  hamda  ijtimoiy  variantdagi  matnlarning  elektron  shaklli 

maxsus dasturiy ta‘minot asosidagi yig‗indisidir. Korpus matnlar massividan iborat 

bo‗lib,  bu  matnlar  oddiy  elektron  kutubxonadan  farq  qiladi.  Korpusdagi  matnlar 

maxsus  qo‗shimcha  ma‘lumot  bilan  boyitilgan  va  lingvistik  tadqiqot  uchun  asos 

vazifasini  o‗taydi.  Tilshunoslikka  oid  tadqiqotlarda  dalil  bilan  ish  ko‗riladigan 

hollarda o‗sha faktlar yig‗ilishi va sistemaga solinishi lozim. 

2.  Foydalanishda  deyarli  kasbiy  tabaqalanishga  yo‗l  qo‗ymaydigan  til 

korpuslari  barcha  soha  vakillarini  birday  qiziqtirishi  tabiiy.  Ayniqsa,  ona  tili  va 

chet tillarni o‗qitish hamda o‗rganish borasida korpuslarning o‗rni beqiyos. Bugun 

dunyo  miqyosida til o‗rgatish  tizimi  korpuslarga  yo‗naltirilayotgani ham  fikrimiz 

dalilidir.  Shuning  uchun  ta`lim,  sheva  matnlari,  poetik  matnlar,  og‗zaki,  ilmiy, 

rasmiy matnlar korpuslari kabi qator mikrokorpuslar tuzilayotir. 

3.  Dunyo  tilshunosligida  qilingan  korpus  lingvistikasiga  oid  tadqiqotlar 

tahsinga  sazovor.  Ular  o‗z  tilining  milliy  korpuslarini  yaratish  asnosida  butun 

dunyo  bilan  bog‗lanmoqdalar  hamda  ushbu  tilni  o‗rganuvchilar  uchun  qator 

yengilliklar yaratilmoqda.  

4.  Tadqiqot  ishini  bajarish  jarayonida  shunga  amin  bo‗ldikki,  korpusni 

insoniyat hali korpus lingvistikasi fani paydo bo‗lmasdan oldin, ya‘ni XVIII asrdan 

tadqiq eta boshlashgan. Bibliyani tadqiq etish, lug‗atlar yaratish 

(Johnson, Oxford 

English  Dictionary,  Webster  Dictionary)

,  tillarni  o‗qitish

  (chastotali  lug‗at 

Thorndike'а, 1921)

, deskriptiv grammatika (

Fries, 1940, Quirk, 1968) va boshqalar 

bizning mazkur fikrimizni dalillaydi. 

 

5.  Tilimizning  ichki  imkoniyatlari  axborot-texnologiyalari  tizimida  yetarli 

darajada  ishga  solinmayotganligi  o‗zbek  tilining  milliy  korpusini  tuzishni 

qiyinlashtirmoqda.  Yurtimizda  o‗zbek  tili  korpuslarini  yaratish  ishlarini  qoniqarli 

---

51 

 

deb bo‗lmaydi. Bu ona tilimizning axborot texnologiyalari tili sifatida, shuningdek, 

milliy korpus shaklida global korpuslar to‗riga ulanib, jahonga chiqishiga monelik 

qilyapti.  

6.  Bu  sohada  olib  borilayotgan  ilmiy  tadqiqot  ishlari  o‗zbek  korpus 

lingvistikasining nazariy asoslarini ishlab chiqish, namuna sifatida bir-ikki korpus 

lavhasi  yaratish  bosqichida  turibdi,  xolos.  O‗zbekistonda  amaliy  tilshunoslikning 

bir  yo‗nalishi  sanalgan  o‗zbek  korpus  lingvistikasini  rivojlantirish,  uni  ilmiy-

nazariy  jihatdan  tadqiq  etish,  kompyuter  va  korpus  lingvistikasi  markazi  yoki 

laboratoriyasini tashkil qilish hamda unga mutaxassislarni biriktirish orqali amalga 

oshishi mumkin.