Adabiyoti universiteti

 

       “Fikriy  hujum”  g„аzаl  nimа?”

 

bu  metodda

 

o‗quvchilаr

  g‘аzаl 

hаqidаgi  fikrlаrni  shu  pаytgаchа  o‘rgаngаn  bilimlаri  аsоsidа  bildirа  bоshlаydilаr. 

Bildirilgаn fikrlаr sinf tахtаsigа yozib bоrilаdi. Nоto’g’ri fikrlаr uchun hаm tаnbеh 

bеrilmаydi, chirоyli, аsоsli fikrlаr rаg’bаtlаntirilаdi vа umumiylаshtirilаdi. 

 

     1-o‘quvchi

: 

Gʻazal (arab. — ayolni sevish, unga oshiqona munosabatda boʻlish) 

—  Sharq  adabiyotida  eng keng tarqalgan lirik  janr.  "Gʻazal"  atamasi  dastlab  VI-

VII asrlarda arab sheʼriyatida paydo boʻlgan. Soʻng Oʻrta Osiyo va Sharq xalqlari 

adabiyotlariga  oʻtib,  X  asrda  forsiy  adabiyotga,  XIV  asr  boshlarida  turkiy 

adabiyotga  kirib  kelgan.  Hajmi  3  baytdan  19  baytgacha  qilib  belgilangan.  Lekin 

21, hatto 27 baytli gʻazal namunasi ham uchraydi. 

     2-o„quvchi

: Gʻazal 

aa, ba, va, ga, da

 va h.k. tarzda qofiyalanadi, boshdan-oxir 

bir xil vaznda yoziladi.  Ilk bayti matlaʼ yoki mabdaʼ, oxirgisi maqtaʼ deb ataladi. 

Agar  ikkinchi  baytning  misralari  ham  oʻzaro  qofiyalansa,  zebi  matlaʼ  yoki  husni 

---

28 

 

matlaʼ  deyiladi.  Gʻazalning  paydo  boʻlishi  va  rivojlanishi  musiqa  sanʼati  bilan 

chambarchas  bogʻliq.  Dastlab  Gʻazalga  taxallus  qoʻyilmagan,  bu  keyinchalik 

anʼanaga aylangan. 

     3-o„quvchi

:  Gʻazal  dastlab  ishqiy  mavzuda  yozilgan  boʻlsa-da,  keyinchalik 

uning  mavzu  doirasi  kengayib  bordi  hamda  ijtimoiy-siyosiy,  falsafiy-axloqiy, 

mavʼiza (pandnasihat) va hajviy Gʻazallar yuzaga keldi. Gʻazal tuzilishiga koʻra 4 

mustaqil  turga  ajraladi:  mustaqil  baytlardan  tuzilgan  (parokanda)  gʻazal;  yakpora 

gʻazal; voqeaband gʻazal.; musalsal gʻazal. Maʼno jihatidan esa orifona, oshiqona 

va rindona gʻazallarga boʻlinadi. 

O‗quvchilаr mustаqil fikr bildirib, bu usulni dаvоm ettirishlаri mumkin.  

      

O„qituvchi

:  Oʻzbek  adabiyo-tida  gʻazalning  ilk  namunalari  Rabgʻuziyning 

"Qisasi  Rabgʻuziy",  Xorazmiyning  "Muhabbatnoma"sida  uchraydi;  keyinchalik 

Sayfi  Saroyi,  Hofiz  Xorazmiy,  Yusuf  Amiriy,  Sakkokiy,  Atoiy,  Gadoiy,  Lutfiy, 

Alisher  Navoiy,    Ubaydiy,  Mashrab,  Mujrim-Obid,  Amiriy,  Nodira,  Uvaysiy, 

Munis,  Ogahiy,  Muqimiy,  Furqat,  Avaz  Oʻtar  va  boshqalar  ijodida  rivojlantirildi. 

Shuningdek Bobur ham o‗z ijodida go‗zal g‗azal namunalarini yaratgan.