Adabiyot va sa’atni sevuvchi, so’za usta ayollardan bo’lgan

Taqriz janrining estetik tafakqur taraqqiyotidagi o‘rni.

 Taqriz-tanqidchi 

qalamining qayrog‘i, «tanqidning tikonli guli» (I. G‘afurov) tanqidiy bahoning 

xarakatdagi jonli o‘lchovidir. Ana shu mezonlar o‘lmas taqrizlar yaratilishiga asos 

bo‘ladi. Bu janrda munaqqid san’atkorligi, o‘zligi, didi aniq yuz ocha boshlaydi. 

Buni M.Qo‘shjonovning: «Munaqqid uchun bosh yo‘nalish taqriz bo‘lishi kerak. 

Beshta. unta taqriz doim ikkita-uchta jiddiy maqolaga material beradi», degan 

e’tirofi katta ijodiy tajribadan tug‘ilgan xulosadir

11

 

XX asrning 40-yillarida bu janrning rivojiga faol ta’sir etgan o‘zining «Tirik 

Alisher» deb nomlangan taqrizida M.Shayxzoda «Navoiy» romaniga shunday baho 

beradi: «Oybek romanida» ko‘z oldimizda tirik Alisher o‘zining qayg`u va g‘azabi 

bilan doimo hushyor ko‘zlarini muhitga tikib, mamlakat bo‘ylab yuradi. Bu 

romanning fazilati shundaki, u tariximizdagi olijanob xislatlar-odamparvarlik, 

mehmondo‘stlik, sadoqat, ilm va mehnatga ixlos, go‘zallik tuyg‘usi kabi an’analarga 

qasida o‘qiydi: o‘zbek xalqini bir xalq kabi harakterlaydigan ijobiy xususiyatlarning 

manbalarini kuylaydi. Bu xususiyatlarni o‘zida mukammal jamlagan kishi esa 

tariximizda Alisher Navoiydir. 

Oybekning «Navoiy» romani «O‘zbek xalqidagi gumanistik xislatlarning 

shajarasi, ulug’vorlik va oliyjanoblik odatlarining tarixiy vasiqasidir. Oybekning shu 

romani o‘zbek adabiyotida, shubhasiz, yangi bir sahifa, yana to‘g‘risini aytganda; 

                                                

11

 «Жаҳон адабиёти». 2001. № 1. - Б. 13. 

---

yangi bir bobdir». Ko‘chirmaning o‘ziyoq M.Shayxzoda taqrizining aniq va asosli 

fikrlarga boyligi, teranligi, asarga aniq baho bera olishi, ilmiylik bilan badiiylikning 

omuxtaligi, tilidagi ayricha pafos va hokazolari bilan o‘zbek tanqidchiligida taqriz 

janrining takomillashib borayotganini ko‘rsatadi. 

Ma’lum davrda avj olgan ofarinbozlik sharoitida ham M.Qo‘shjonovning 

«Hayol boshqa,  hayot boshqa», O.Sharafiddinovning  «Hayotiylik jozibasi, 

sxematizm inersiyasi», N.Xudoyberganovning «Yaproqlar bor, ildizlar-chi?» singari 

jiddiy taqrizlar paydo bo‘ldi. Bular adabiy tanqid uchun naqadar zarurligini 

isbotlashga asos bo‘la oladi.