Adabiyoт uмuмiy o‘rтa тa’liм мakтablarining

E
’tibor bering:
Qiyinchiliklarni birgalikda yengish, og‘ir damlarda yordamini 
taklif qilish o‘rniga faqat o‘zini o‘ylab yashaydigan odamlarni 
Avloniy bobomiz bir so‘z bilan «nomard» deb ataydiki, bunga 
qo‘shilmay iloji yo‘q.
Endi keyingi hikoyaga o‘tamiz.

---

202
XURUS ILA BO‘RI
Bir Bo‘ri daraxt ustinda o‘lturg‘on Xurusni ko‘rub, tutub yemak 
uchun daraxt ostiga keldi. Hiyla birla bechora Xurusni daraxtdan 
tushurmaqchi bo‘lub: «Ey Xurus o‘rtog‘! Man sanga bir yaxshi xabar 
kelturdim, hayvonlar ila qushlar orasinda sulh bo‘ldi. Bir-biriga zulm 
qilmasga, biri ikinchisin tutub yemasga qaror verildi. Kel, birodar, 
pastga tush! Bir-birimizga do‘st bo‘lub, birga o‘ynashayluk», – dedi.
Xurus Bo‘rining so‘ziga aldanadurg‘on darajada nodon va ahmaq 
bo‘lmadig‘indan Bo‘riga boqub dediki:
Do‘stim, so‘zing rostdur, to‘g‘ridur. Lekin biroz sabr qil. Sandan 
boshqa iki it ham sulh xabarin ketururlar. Alar ham kelsunlar. 
Hammamiz birga o‘ynashurmiz, – dedi. 
Bo‘ri Xurusdan bu so‘zni eshitgan zamon dumini orqasig‘a 
qo‘yub qocha boshladi. Xurus: «Ho, birodar, nima uchun qochursan, 
aroda sulh bor-ku?» – desa, Bo‘ri:
Oh do‘stim! Bu zolim itlar sulhni buzgong‘a o‘xshaydur, – deb qochub 
ketdi. Xurus orqasindan «quqq... qurii... quu...» deb qichqirub qoldi.
Aql egasi hiylaga aldanmagay,
Hiylagarning hiylasi boshin yegay. 
Do‘st ila dushman so‘zining farqi bor, 
Fahm etar har kimki, o‘lsa hushyor.
* * *
Hikoyadagi Xurus – xo‘roz degani. Uning goh devor ustiga, goh 
daraxt shoxlariga chiqib qichqirishidan xabaringiz bor. Ana shunday 
xo‘rozlardan birini ochofat bo‘ri hiyla bilan qo‘lga tushirmoqchi. 
Uning o‘ylab topgan gapi ham chakana emas: go‘yo barcha 
hayvonlar o‘rtasida bir sulh – kelishuv bo‘libdi emish. Bundan 
buyon bir-birlariga qasd qilmaslik haqida. Shundoq bo‘lgach, 
xo‘ roz pastga – bo‘rining yoniga tushsa-da, birga o‘ynashsa...
Lekin hikoyaning aqlli qahramoni xo‘roz «Bo‘rining so‘ziga 
aldanadurg‘on darajada nodon va ahmaq» emas. Uning o‘zini go‘yo 

---

203
bo‘riga ishongandek tutib aytgan gapi, ochig‘i, uncha-muncha 
bo‘rining hiylasidan kuchliroq mazmunga ega.
Natijani esa o‘zingiz ko‘rdingiz. Bo‘ri orqa oyoqlari orasiga 
dumini qisgancha (bu – qo‘rqoqlikning eng ayanchli ko‘rinishi!) 
juftakni rostlab qoldi...
Muallif hikoyaga ilova qilgan to‘rtlikdan esa sizning butun 
hayotingizda asqatadigan hikmat o‘rin olgan:
Do‘st ila dushman so‘zining farqi bor, 
Fahm etar har kimki, o‘lsa hushyor.