Adabiyoт uмuмiy o‘rтa тa’liм мakтablarining

YAZD Cho‘LI
... dаsturхоn ustidа mirsаyid so‘nggi kunlаrdа ro‘y bеrgаn mu-
him bir hоdisа – tеmurning o‘g‘li pоdshоh Shоhruхning o‘limi 
to‘g‘risidа hikоya qilib bеrdi. Endiginа bеsh yoshgа to‘lib, оltigа 
qаdаm qo‘ygаn do‘mbоqqinа Alishеr chоrdаnа qurib o‘tirgаn 

---

152
dаdаsining tizzаsigа tirsаgini qo‘yib, tоg‘аsining gаplаrigа diqqаt 
bilаn qulоq sоlаrdi.
– mеn o‘shul kuni Rаy shаhri yaqinidаgi lаshkаrgоhdа erdim, –
dеdi mirsаyid аkа chаqchаygаn ko‘zlаrini pоchchаsigа tikib. –
mirzo Shоhruх jаnоblаri hаm o‘shul yеrdа qishlоg‘аn erdilаr. 
nаvro‘z kuni pоdshоh hаzrаtlаri хаchirgа minib, tаbоrаk sаri
bо rib, ulug‘lаrning mоzоrini ziyorаt qilib kеlmоqchi bo‘ldilаr. 
mеn hаm nаvkаrlаri оrаsidа erdim. Ammо хаchir mоzоrlаr ustigа 
qаdаlgаn tug‘lаrdаn cho‘chib, оyog‘ini tirаb оldi. bir qаmchi bоs-
gаn erdilаr, hаrоm o‘lgur, shаtаlоq оtib, pоdshоhimizni yiqitаyozdi. 
Agаr bizlаr ul kishini suyab qоlmоsоq, egаrdаn uchib kеtgаn vа 
o‘shul jоydаyoq jоn tаslim qilg‘оn bo‘lur erdilаr.
tоg‘аsining imо-ishоrаtlаr bilаn gаpirgаn hikоyasigа diqqаt 
bilаn qulоq bеrib o‘tirgаn Alishеr bеiхtiyor kulib yubоrdi. mirsаyid 
аkа shundаy jоnli gаpirаr ediki, dikоnglаb kеtgаn хаchir ko‘zigа 
ko‘rinib kеtgаndаy bo‘ldi. birоq bоlаning kulgisigа оtаsi hаm, 
tоg‘аsi hаm e’tibоr bеrishmаdi.
– bizlаr Shоhruх jаnоblаrini suyab, egаrdin tushirdik vа 
аvаylаb tахtiravоngа sоldik. to‘rt mulоzim tахtiravоnni yеlkаlаb, 
lаshkаrgоhdаgi bir chоdirgа eltib, Shоhruх jаnоblаrini yotqizdilаr. 
Ul jаnоb shu yotgаnlаrichа qаytib o‘rinlаridаn turmаdilаr. 
bаchchаg‘аr shаhzоdаlаr bоbоlаrining bоshidа turib, аlаr bilаn 
rоzi-rizоlik so‘rаshmоq o‘rnigа, burchаk-burchаkdа o‘z оdаmlаri 
bilаn pichir-pichir qilur erdilаr. Ulug‘bеkning vаlаdi
1
Abdullаtif
bir yoqdа, bоysunqаrning o‘g‘li Sultоn muhаmmаd bir yoqdа, 
аning inisi – shаrоbхo‘r Abulqоsim bir chеkkаdа o‘z mulоzim - 
lаri vа аskаrbоshilаri birlа mаslаhаt qilа bоshlаdilаr. Avzоyilаri-
dаn аlаr оdаm ermаs, bааyni murdа ustigа yopirilg‘оn o‘limtik 
qushlаrgа o‘хshаr erdilаr.
Alishеr оsmоndа pаrvоz qiluvchi kаttа, tumshug‘i qоn, хunuk 
o‘limtik burgutlаrni tаsаvvur qilib, sеskаnib kеtdi.
– mirzo Shоhruх jаnоblаri yеtmish ikki yoshdа dunyodin 
1 
valad – o‘g‘il bola, o‘g‘il.

---

153
o‘tdilаr, zulhijjа
1
оyining yigirmа bеshidа, yakshаnbа kuni erdi. 
mеn Rаydа qоlmаy, to‘g‘ri hirоt sоri оt sоldirdim.
Alishеrning dаdаsi bilаn tоg‘аsi bu o‘limning оqibаti ustidа 
bоsh qоtirаr edilаr.
– bir-birlаrig‘а kushаndа bo‘lg‘оn shаhzоdаlаr vа qоngа tаshnа, 
o‘ljаtаlаb bеklаr emdi bir-birlаrining bоshlаrini chаynаrdurlаr, 
хаlqning bоr-yo‘g‘ini yag‘mо
2
etаdurlаr, ko‘chib kеtmоq kеrаk 
xurоsоndin, – dеdi mirsаyid gаpini cho‘rt kеsib. – mаbоdо tеlbа 
mirоnshоhning hаrоmzоdаlаridаn biri tахtgа o‘ltirsа bоrmi, siz 
bilаn mеning bоshimizdа yong‘оq chаqаdur.
– bir jоydin ikkinchi jоygа ko‘chmоq оsоn gаp ermаs, – dеdi 
G‘iyosiddin хo‘rsinib. – kаmbаg‘аlmаn dеsаng, ko‘chib bоq, dе - 
gаn mаqоl bоr. Shunchа mоl-hоlni tаshlаb kеtib, qаyg‘а bоrаmiz?
– E, yaznа, shundоg‘ zаmоndа mоl-hоl ko‘rinаdurmi kishi-
ning ko‘zigа, – dеdi shаrttа mirsаyid. – Jоn оmоn qоlsа, mоl 
tоpilаdur!
– birоz kutib turаylik, zоrа zаmоnа tinchib kеtsа...
– iхtiyor o‘zingizdа, mеn hаmmаdin burun mаnоvi jiyanchаmgа 
аchinаmеn, – dеdi tоg‘аsi Alishеrning yеlkаsigа qоqib. – ko‘zlаri 
o‘tkir, pеshоnаsi kеng, оdаm bo‘lаdur bu bоlа!
G‘iyosiddin kutgаndеk zаmоnа tinchimаdi. tеmurning nеvаrа-
evаrаlаri qоngа tаshnа bo‘rilаrdеk bir-birlаri bilаn g‘аjishib, 
хаlqning qоnini suvdеk to‘kа bоshlаdilаr. Ulug‘bеkning o‘g‘li 
Abdullаtif аskаr to‘plаb, o‘zigа tеskаri bo‘lgаn аmаldоrlаrdаn 
ko‘pining kаllаsini kеstirdi, o‘z buvisi Gаvhаrshоdni zindоngа 
sоldirdi. Shоhruхning nаbirаsi, bоysunqаrning o‘g‘li Abulqоsim 
bоbur esа o‘z аkаsi Sultоn muhаmmаd bilаn urushа bоshlаdi.
Shundаy tаrtibsizliklаr ro‘y bеrа bоshlаdiki, хаlq kimning kim 
bilаn urushаyotgаnini аniq bilmаs edi. Ammо аfаndigа o‘хshаb 
ko‘chаgа bоsh suqib, jаnjаlgа аrаlаshgаn kishi chоpоnidаn, mоl-
1