|
Kuntug 'mish, nihoyat, eng baland cho 'qqiga chiqib, pastga
qarasa, bir katta karvonga ко 'zi tushadi. Sevinib quyiga tusha-
di va bir kosa suv, bir поп so 'rab karvonchilar yoniga bo-
radi. Karvonboshi Azbarxo'ja degan xasis, xudbin, razil kimsa
edi. U Kuntug'mishga bir kosa suv va bir поп evaziga buloqni
egallab yotgan ajdahoni о 'Idirish shartini qo 'yadi. Kuntug 'mish
bu shartni ado etadi. Azbarxo 'ja Qur 'oni karimni о 'rtaga
qo 'yib, Kuntug 'mish bilan do 'st tutinadi. Xolbeka va bolala-
rini ham topib kelishadi. Xolbekaning husni jamolini ко 'rib,
Azbarxo'janing fe'li ayniydi. Kuntug'mishni ziyofatda mast
qilib, kigizga о 'rab, ikki о 'g 'lini (go 'dagini) ham shu sahroda
qoldirib, Xolbekani bandi qilganicha Zangar yurtiga olib keta-
di. Karvonda Qosim ismli yosh bir insofli, diyonatli yigit bor
edi. U, agar Kuntug 'mish zora о 'ziga kelsa, bizning izimizdan
yo 'Iga tushsa deb, bir kunlik-yarim kunlik yo 'Iga bir ко 'za
suv, ozroq ovqat qoldirib ketaveradi. Darhaqiqat, Kuntug'mish
о 'ziga kelib, ikki go 'dagini olib, karvon izidan tushadi. Yo 'Ida
bir daiyoga duch keladi. Azbarxo'ja daiyodan kechadigan qa-
yiqlarni ham suvga cho 'ktirib ketgan edi.
24
* * *
Shahzoda u yoq-bu yoqqa yugurib ko'rdi, kema-qayiq topol-
madi. Oxir ilojini topmay, ikki bolasini yo'rgaklab, o'zin suvga
chog'lab, daryodan yuzib o'tmoqchi bo'ldi. Bittasini og'ziga
tishlab, u bittasini shu daryoning labiga qo'yib, daryoga kirib
biror o'ttiz quloch urib edi. Endi baxti qaytgan to'rani ko'ring,
«Davlat ham egiz, mehnat ham egiz», shu bachchani
1
qo'ygan
yerning oldida bir tup g'isha bor edi, shuning ostida bir qizil
iyak qari bo'ri pisib yotib edi. Shahzodaning daryoga tushganini
ko'rib, to'ra uzagandan keyin, bachchaning belidan tishlab olib
keta berdi. Bola qo'rqib: «Ota!» - dedi. Shahzoda qarasa, bo'ri
tishlab olib borayotibdi. «Voh!» - deyman deb edi, og'zidagisi
ham suvga tushib ketdi, bir baliq yutib o'ta chiqdi. Shahzoda
aytdi: «Bu-ku o'ldi, ana usiga yetar ekanmanmi?» - deb suv-
dan chiqib quvdi. Ikki oyoqliga to'rt oyoqli nega yetqizsin, u
ham qutulib ketdi...
Shahzoda farzand dog'iga toqat keltirolmay, nolishiga osmon-
yer tebranib, yig'lab turib edi. Shu vaqtda to'raning nolasini
eshitib, bir cho'pon kelib qoldi. Qarasa, bir odam, sher haybat-
li, yo'lbars sifatli bir kishi, falakdan shikoyat qilib yig'laganiga
tog'-u toshlar suv bo'lib turibdi. Cho'pon bechora qo'yni
qo'yib, to'raning oldiga kelib: «Nega muncha yig'laysan?» -
deb bir so'z dedi:
E, yor, alam ko'rgan, qaydin kelasan, ayg'il,
Ko'p ranj-u sitam ko'rgan, qaydin kelasan, ayg'il.
Kim erding guli so'lgan, shum paymonasi to'lgan
Yoki bolasi o'lgan, qaydin kelasan, ayg'il.
Diyoridan ayrilgan, qanotidan qayrilgan,
Yo yoridan ayrilgan, qaydin kelasan, ayg'il.
Sen muncha bo'lib shaydo, muncha qilib vovaylo,
Yusufmisan Zulayxo, qaydin kelasan, ayg'il.
1
Sheva xususiyatlariga ko'ra dostonda «bola», «bolalar» so'zlari «bachcha»,
«bachchalar» tarzida ham ishlatilgan.
25
Sen muncha bo'lib purxun, ko'z yoshing oqar Jayhun,
Yo Laylimisan Majnun, qaydin kelasan, ayg'il.
Yig'laysan bozi-bozi, ko'kka chiqar ovozi,
Yo Zebomisan Yozi, qaydin kelasan, ayg'il.
Yoinki qalandarsan, yo mardi dilovarsan,
Qilgin buni bovarsan, qaydin kelasan, ayg'il.
Ayg'il menga
1
otingni, bergil bayon zotingni,
Qo'y endi uyotingni, qaydin kelasan, ayg'il.
Anda shahzoda dilovar cho'pondan xabari yo'q, o'z hollariga
yig'lab turgan edi, ko'zlarini ochib qarasa, bir qo'y quvuvchi
kelib, «Qaydan kelasan?» - deb so'z so'rab turibdi. Anda shah-
zodaning tutun-olovlari jo'sh qilib, ko'ngillari qaynab, bir dard-
mand topolmay, ichi g'amga to'lib turgan emasmi, cho'ponni
mungdosh bilib: «Е bechora, beri kel», - deb cho'ponga qarab,
boshidan o'tgan mashaqqatlarini aytib, bir-bir bayon qilib, bir
so'z dedi:
No'g'ay yurti - o'sgan joyim,
Ko'kka chiqar qilgan ohim,
Qoraxon der qiblagohim,
Otam elga sulton bo'ldi.
No'g'aydadir mamlakatim,
Qayrilib sindi qanotim,
Kuntug'mish der mening otim,
To'ra nomi nishon bo'ldi.
Quloq solgin nolishima,
Yo'q savdo tushdi boshima,
Men kirdim o'n to'rt yoshima,
Bir kuygur tushdi tushima,
Xotirim parishon bo'ldi.
Qo'lyozmada meg'an.
Shul bo'ldi Haqning taqdiri,
Ayrilmay manglayning sho'ri,
Bittasin op ketdi bo'ri,
Uni ko'rmak gumon bo'ldi.
Qarorim yo'q, turay desam,
Madorim yo'q, yuray desam,
Uyim yo'qdir, boray desam,
Vatanim yo'q, kiray desam,
Yorim yo'qdir, ko'ray desam,
Qo'zim yo'q, o'rgilay desam,
Ajal yetmas, о'lay desam,
Cho'pon, boshim sarson bo'ldi.
Cho'pon: «Е bechora», - deb o'tib ketdi. Anda shahzoda
Xolbekani ham unutib, borayotgan yo'lini ham qo'yib, boshqa
bir yomon yo'lga tushib, ko'ngli jo'sh urib: «Bor dunyongdan
kechdim», - dedi.
Shahzodani keta bermoqda qo'ying, endi so'zni kimdan eshi-
ting? To'raning qo'lidagi bolasini yutgan baliq mug'dor o'n gaz
yer ham borgan yo'q edi. Olim sayyod degan qatag'anlik katta
sayyod bir katta to'rni yozib o'tirib edi. Shu baliq boruvi bilan
to'riga tushdi. Ko'tarib olsalar, bir katta baliq tushibdi. Ichini
yordi, «Ota», - deb ichidan bir bola chiqa keldi. Olim sayyod
hayron qolib: «Ajab qudratlaring bor», - deb bolani uyiga olib
borib, farzandi yo'q edi, tarbiya qilib boqa berdi.
Endi bo'ri olib qochgan boladan so'zni eshiting.
Bo'ri to'raning bolasini olib qochdi, bir, ikki qirdan oshdi.
O'nta cho'pon itiga osh pishirib yotib edi, bo'rining guzari usti-
dan tushdi. Cho'ponlarning ko'zi tushdi, itni qo'shdi, bo'ri shosh-
di, bachchani tashlab qochdi. Cho'ponlar bolani tushirib olib,
hayron qolib, birovi aytadi: «Qirga chiqqan xotinning bolasi.
Birovi aytadi: - Mo'ltonining bolasi.
Birovi aytadi: - Qozoqning bolasi.
Birovi aytadi: - Bir uyquchi befarq xotinning bolasi».
Shu yerda o'n bir cho'ponning qo'shi doyim bir edi. Kunda
kechkisin bari yig'ilib kelar edi. Erta turib, qo'ylarni har tarafga
haydab ketar edi. Kechkisin boyagi to'raga uchrashgan cho'pon
27
qo'yini haydab kelsa, jo'ralari: «Е birodar, bizlar bukun bo'ridan
bir bola tushirib olib qoldik», - deb o'rtaga olib o'tiribdi.
Cho'pon ko'nglida aytdi: «Haligi sho'rlining bolasi».
Oradan bir-ikki kun o'tmay ovoza bo'lib qoldi: «Olim say-
yod qatag'an baliqning ichidan bitta tirik bolani topgan emish».
Buni ham haligi cho'pon eshitdi. «Haligi sho'rlining bolasi», -
deb yurdi. Cho'ponlar bo'rini gurk der ekan, o'z oti o'zi bilan,
bolaning otini Gurkiboy qo'ydilar. Baliqni sayyodlar mohi der
ekan, unisining otini Mohiboy qo'ydilar. Bolalarni tarbiyatda
qo'yib, endi so'zni Xolbeka oyimdan eshiting.
Do'stlaringiz bilan baham: |
