Adabiyot Abituriyentlar uchun 3-qism mustaqillik davri o‘zbek adabiyoti

«Qаrz» hikоyasidа qissаning bоsh qаhrаmоni Hаkimа аyaning yanа bir insоniy fаzilаti qаlаmgа оlingаn. Hаkimа аya kаmtаrginа nаfаqаsini hаm qo‘shnilаrining fаrzаndlаri хursаndchiligigа sаrflаydi. Ulаrning birigа tufli оlib bеrgаn bo‘lsа, bоshqаlаrigа uch оyoqli vеlоsipеd, ko‘ylаk sоvg‘а qilаdi. O‘g‘illаrigа esа: «Qаrz оluvdim, qаrzimni uzyapmаn», – dеya sirli gаp аytаdi...
Dаrhаqiqаt, «Dunyoning ishlаri» qissаsi аdibning o‘zi e’tirоf etgаnidеk, uning o‘z оnаsi hаqidа emаs, «...umumаn, o‘zbеk аyoli hаqidа vа umumаn, оnаlаr to‘g‘risidа».
O‘tkir Hoshimov O‘zbekiston xalq yozuvchisi (1991-yil) unvoni, «Mehnat shuhrati» (1996-yil) va «Buyuk xizmatlari uchun» (2001-yil) ordenlari bilan taqdirlangan. Adib 2013-yil 24-mayda vafot etdi.

O‘tkir Hoshimov o‘z hayot yo‘li haqida quyidagicha fikrlar bildirgan:

«Bolaligimni eslasam, iliq yoz kechalari ko‘z oldimga keladi...» «Dunyoning ishlari» kitobining bir bobi shunday so‘zlar bilan boshlanadi. Chindan ham bu asar – deyarli hasbi-hol qissa. Faqat undagi ba’zi odamlarning ismi o‘zgargan. Aslida, har qanday badiiy asarda ham ma’lum ma’noda muallif tarjimayi holining bir bo‘lagi bo‘ladi. Sababi, yozuvchi o‘z asariga qalbini bag‘ishlaydi. Menga qolsa, badiiy ijodda qandaydir ilohiy jarayon bor, degan bo‘lur edim. Xudo ko‘ngliga solmaguncha haqiqiy ijodkor qo‘liga qalam olmaydi! Haqiqiy asar shunchaki yozilavermaydi, haqiqiy asar farzand kabi tug‘iladi! «Dunyoning ishlari» va «Qalbingga quloq sol», «Nur borki, soya bor» va «Bahor qaytmaydi», «Ikki eshik orasi» va «Tushda kechgan umrlar» asarlari, qator hikoya va sahna asarlari ham shu tarzda tug‘ilgan... Har kim o‘z ajdodlari bilan faxrlanishga haqli. Mening ota- bobolarim ham o‘z zamonining mashhur kishilari bo‘lishgan. Jumladan, bobokalonim – bobomning otalari Abulqosimxon eshon Turkiston tarixida o‘ziga xos iz qoldirgan ulug‘ shaxslardan biri bo‘lganlar. Toshkentda, «Xalqlar do‘stligi» saroyi (hozirgi «Istiqlol» san’at saroyi) yaqinida qadimiy obida – madrasa bor. Bu dargohda o‘tgan asr boshlarida Abdulla Qodiriy, Munavvarqori, G‘ulom Zafariy va boshqa ulug‘ zotlar ta’lim olgan. Obida bir yarim asr avval Abulqosimxon eshon tomonidan bunyod etilgan. Bu zukko inson o‘zbek tilidan tashqari arab, fors, rus va boshqa tillarni mukammal bilgan. Otam Atoulloxon Hoshimov tazyiqlardan bezor bo‘lib qish loqqa – Do‘mbirobodga ko‘chib kelgan, xarobagina kulbada tirikchilik qila boshlagan. Biroq bu yerda ham tazyiqlar to‘xtamagan. Dehqonchilik qilgan. To‘qimachilik kombinatida, so‘ng shu kombinatga qarashli bolalar oromgohida ishlagan. ... Eski kitoblarni ham, zamonaviy adabiyot va gazetalarni ham o‘qib borar, o‘ta haqparast, nohaqlikni ko‘rsa yonib ketar edi. Onam – Hakima Hoshimova esa otamning aksicha, nihoyatda yuvosh, juda mehribon edi. Ko‘chada biron bola yig‘lab o‘tirgan bo‘lsa, albatta, tepasiga borib boshini silar, biron sabab bilan biz bolalarni koyisa, o‘zi ham yig‘lab yuborar, o‘sha zahoti ko‘ngli mizni olishga harakat qilardi. Oyim qancha sodda bo‘lsalar, shuncha donishmand ham edilar! Iloji boricha hammaga yaxshilik qilishni xohlar, o‘ta oqko‘ngil, gina-kuduratni bilmaydigan ayol edi («Dunyoning ishlari»da qanday tasvirlangan bo‘lsa, onam xuddi shunday edi). Men 1941-yil 5-avgustda Toshkent biqinidagi Do‘mbirobod qishlog‘ida tug‘ilganman. Qishloqda, tag‘in, poytaxt biqinidagi qishloqda tug‘ilganim taqdirning hadyasi bo‘lsa ajab emas. Negaki ijodkorda qishloqning qalbi, shaharning aqli bo‘lishi kerak. Oyim bir gapni ko‘p aytardi: «Sen tug‘ilganingda qiyomat qoyim bo‘lgan edi. O‘ris xotinlar urush boshlanibdi, deb yig‘lagan, men – ammamning buzog‘i hayron bo‘lgandim. Urush allaqayoqda bo‘layotibdi-yu, bular nega dod soladi, degandim. Keyin aqlim yetdi». «Ikki eshik orasi» romanida Qora amma ham urush haqidagi xabarni shunday qabul qiladi. O‘g‘li Kimsan frontga ketmoqchi bo‘lganidan keyingina vahimaga tushib qoladi. Ba’zi do‘stlarim roman qo‘lyozmasining muhokamasida «urush boshlangani haqidagi xabarni bu qadar soddalashtirib tasvirlamaslik kerak edi», degan mulohazani aytdi. Biroq men uchun bu hodisa kinolarda tasvirlanganidan ko‘ra, onam aytib bergan hikoyada hayotga yaqinroq ko‘rindi. Oilamizda bir qiz, to‘rt o‘g‘il edik. Men uchinchi o‘g‘il edim (otamning birinchi oilasidan yana bir opam borligi, onam ikkalamiz ko‘p ovorayi sarsonliklardan keyin to‘ng‘ich opamni ham topib olganmiz. «Dunyoning ishlari»da yozilgan). Otamdan qattiq hayiqar edik. Otam biron marta ham birontamizni chertgan emas. Otani qattiq hurmat qilishni onam o‘rgatgan: «Hozir adang keladila, uyni supurib qo‘y», «Adangni jahllari yomon, tinch o‘tiringlar», «Adangni ketmoniga tegma», «Adangni soatiga qo‘l tegizma...» Bilmadim, balki hozirgi oilalarga bu holat «feodallik» bo‘lib tuyu lar. Ammo bizning oilamizda otaga sig‘inish farzandlarga ziyon keltirganini eslay olmayman. Birinchi kitobim 3-kursda o‘qiyotganimda chiqqan. Bu «Po‘lat chavandoz» degan ocherklar to‘plami edi. Birinchi badiiy asarim – «To‘rt maktub» hikoyasi esa 1963-yil 17-aprel kuni «Toshkent haqiqati» gazetasida bosilgan (shundan beri har yil 17-aprelni o‘zimcha nishonlayman). Shu hikoya asosida «Cho‘l havosi» degan qissa yozildi. «Sharq yulduzi»da bosildi (To‘rtinchi kursda o‘qirdim). Qissaga atoqli adib Abdulla Qahhor nihoyatda xayrixohlik bilan xat yozganidan keyingina o‘zimga ishonch paydo bo‘ldi. Mendan yo zuvchi chiqishi mumkin ekan, degan xayolga bordim. Toshkent zilzilasidan keyin – 1966-yildan 1982-yilgacha «Toshkent oqshomi» gazetasida bo‘lim mudiri bo‘lib ishladim. Bu davr men uchun eng hayajonli, eng sermahsul damlar bo‘ldi. «Bahor qaytmay di», «Qalbingga quloq sol», «Kvazarlar» qissalari, «Nur borki, soya bor» romani, «Inson sadoqati», «Vijdon dorisi», «To‘ylar muborak» sahna asarlari, ko‘plab hikoya va hajviyalar, publitsistik maqolalar shu yillarda yozilgan. Har gal yangi kitobim chiqishi bilan birinchi nusxasini onamga taqdim etardim, «birinchi ustozim Oyimga» deb yozib berardim. 1980-yili onamning to‘satdan vafot etishi menga juda og‘ir ta’sir qildi. Farzandlik burchimni qay darajada ado etdim, degan o‘kinchli xayol vujudimni larzaga soldi. «Dunyoning ishlari» kitobi shu iztirobli tuyg‘ular tufayli tug‘ildi. Uch yil davomida G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyotida ishladim. «Ikki eshik orasi» romani, qator hikoyalar, qissalar shu yillarda dunyoga keldi. 1985-yildan 1995-yilgacha «Sharq yulduzi» jurnalida bosh muharrir bo‘lib ishladim.1995-yildan 2005-yilgacha Oliy Majlisda ishladim. Qonun yaratish ham ijod. Murakkab ijod. Yaratganga shukr. Qirq besh yil davomida 60 ga yaqin kitobim turli tillarda ikki milliondan ko‘proq nusxada nashr etildi. Ular orasida kitobxon uzoq vaqt eslab yuradigan asarlar bo‘lsa, o‘quvchi qaysidir satrlarni o‘qiganda ko‘ziga yosh kelsa, qayerdadir mazza qilib kulsa, hayajonga tushsa, men uchun bundan ortiq quvonch yo‘q. Inson haqida yozishga, xalqimizning sodda-donishmandligi, sabr- qanoatini tasvirlashga urindim. Yaratganga shukr, oilam ijod mashaqqatini chuqur anglaydi. Umr yo‘ldoshim – pedagog. Ikki farzandim, besh nabiram bor. Hamisha bir orzu bilan yashayman. Shunaqa kitob yozsangki, uni o‘qigan kitobxon, hamma narsani unutsa, asar qahramonlari hayoti bilan yashasa. Kitobni o‘qib bo‘lgan kuni kechasi bilan uxlolmay, to‘lg‘onib chiqsa. Oradan yillar o‘tib asarni qaytadan qo‘liga olganda tag‘in hayajonlansa... Eng katta orzum – shu.