Adabiy nutq me’yorlari. Nutqning ko’rinishlari

Adabiy nutq me’yorlari.
Nutqning ko’rinishlari
Tursinoy Nazarova Abduhalilovna Andijon davlat Unversiteti Fiologiya fakulteti oliy toifali o’qituvchisi.
Shoxsanam Gayratbek qizi Hamidova Andijon qishloqxo’jaligi va agra texnologiyalar instituti talabasi.
Til –fikrni bayon etish va o’zgalar fikrini tushuntirish eng asosiy vositasi . U o’z vazifasini o’g’zaki va yozma shaklda bajarishdi. Til ikki xil ko’rinishda namoyon bo’ladi . Adabiy nutq va sheva nutqi. Faqat adabiy nutq yozma shaklda ega . Nutq Shevaning belgilab qo’ligan qonuniy me’yorlari yo’q . Adabiy nutq xalq tilining ishlov berilgan , qat’iy qoidalashtyirilgan ko’rinishi. U ko’p shevali millatning yaxlitligini taminlashga xixmat qiladi. Har bir so’z qo’shimchalarini adabiy nutqdagi talaffuzi va imlosi tinish belgilarining qo’llanishini , odatda qoida sifatida qonun bilan aniq belgilab qo’yiladi . Zarur qilimaslik qopol xato, qonuniy buzilish sifatida baholanadi. Og’zaki adabiy nutqning, ham yozma adabiy nutqninh ham o’z qoidalari bor. Har dooim ham aytilgandek yozish, yozilgandek aytish to’g’ri bo’lavermaydi. Odatda, barcha rasmiy yozishmalar, hujjatlar , o’qitish va nashr ishlari, ommaviy axborot vositalarining xabarlarining xabarlari adabiy nutqda beriladi . Adabiy nutq me’yorlari amal qilmaslikj savodsizlik va madaniyatsizlik emas , balki o’z ona tiliga nisbatan hurmatsizlikdir . Adabiy nutqning turlari qo’llanishi sohalari mavjud . Masalan , o’g’zaki so’zlashuv sohasi , badiiy adabiiy adabiyot sohasi, axborot –targ’ibot sohasi , badiiy adabiyot . Adabiy nutqning biror sohaga xoslangan bunday ko’rinishi adabiy nutq uslubi deyiladi . So’zlashuv uslubi – oilada, ko’cha – ko’yda fikr almashish jarayonda qo’llanadigon nutq uslubi. Badiiy uslub- badiiy adabiyotga xos nutq turi . unda badiiylik ifodaviylik , ta’sirchanlik kuchli bo’ladi . Publitsistik uslub-rasmiy axbotot berishga , davrning ijtimoiy-siyosiy malasalarni aks ettirishga mo’jallangan omaviy axborot – vositalari radio - televidiniya, gazeta – jurnallar uslubidir.