Адабиёт назариясига оид энг муҳим атамалар изохи

«Алиф» (I) - маъшуқанинг тик, адл ҳолати
«Дол» (ﺩ) - ошиқнинг ҳижрондан букчайган қомати
«Лом-алиф» (ﻻ) - ошиқнинг ҳижрондан букчайган қомати
«Нун» (ﻥ) - маъшуқанинг қоши
«Сод» (ﺹ) - маъшуқанинг кўзи
«Жим» (ﺡ) - маъшуқанинг сочи
«Йой»нуқтаси (ﻱ) - маъшуқанинг икки холи
«Айн» (ﻊ) - кўз
«Шин» (ﺱ) - маъшуқанинг тиши
АЙРИМ СЎЗЛАРНИНГ РАМЗИЙ (КЎЧМА) МАЪНОЛАРИ
Бода (май) - Худонинг якка, ягоналиги рамзи
Парвона - ошиқ тимсоли
Сарв, шамшод - маъшуқанинг адл, тик қомати
Оҳу, жоду, чўлпон - маъшуқанинг кўзи
Маржон, садаф, марварид - маъшуқанинг тиши
Наргис - маъшуқанинг кўзи
Арғувон - маъшуқанинг юзи
Ой, ҳилол, меҳроб -маъшуқа қоши
ОЙ, гул, қуёш - маъшуқа юзи
Ғунча, кавсар, лаъл - маъшуқа лаби
Йилқи (хайвон) - билимсиз, жоҳил киши
Тановор - йўрға от
Фан - расм, одат
Кўхкан - Фарҳоднинг иккинчи номи
Азозил (иблис) - нафс тимсоли
БАРМОҚ ВАЗНИ
Ўзбек шериятининг ўз (хос)вазни
Ҳижолар (бўғин) миқдори ва туроқлар тенглигига асосланади. Ҳижо ҳар бир мисрада тенг бўлиши керак. Ритм ва пауза туроқларни келтириб чиқаради
Водийларни/ яёв кезганда, =9 бўғин
Бир ажиб ҳис/ бор эди менда =9 бўғин


Йигитлариг/ ишлату =7 бўғин
Йиғач йалиш /ирғату =7 бўғин
АРУЗ ВАЗНИ
1.Араб ва форс адабиётидан ўтиб келган
2. Асосчиси Ҳалил ибн Аҳмад
3. Ҳижоларнинг сифатига, яъни қисқа, чўзиқ ёки ўта чўзиқ бўлишига асосланади
4. Агар ҳижо а, у, и қисқа унлиси билан тугаса, қисқа ҳижо ҳисобланади ва «V» белгиси билан кўрсатилади.
5. Агар ҳижо о,ў,э,(е) чўзиқ унлиси билан тугаса ёки ёпиқ бўғинлар билан тугаса, чўзиқ ҳижо ҳисобланади ва «-» белгиси билан кўрсатилади.
7. Агар қисқа унли билан ҳижо тугаса-ю, урғу олган бўлса, чўзиқ ҳижо ҳисобланади, баъзан эса вазн талаби билан қисқа ҳижо чўзиқ ҳисобланиши мумкин.
Ке-ча-кел-гум/дур-де-бон-ул/сар-ви-гул-рў/кел-ма-ди...
- V - - / - V - - / - V - - / - V -
8. Вазн талаби билан чўзиқ ҳижо қисқа санлиши мумкин.
Агар охирги рукндаги охирги ҳижо чўзиқ унлили ёпиқ бўғинлар билан тугаса, шунингдек қўш кетма-кет ундошлар билан тугаса, ъ белгиси (ﻉ- айн) билан тугаса, ўта чўзиқ ҳижо ҳисобланади ва «~» белгиси билан кўрсатилади ва «мақсур» дейилади
9. рукнлар икки, уч, тўрт, беш ҳижодан мисралараро гуруҳланиб чиқилади (ўзбек шеъриятида уч, тўрт, беш ҳижоли рукнлар кўп учрайди).
3 ҳижоли (-v-) рукн:
Фир-қа-тинг/да-ме-ни/сўр-ма-динг,
- v - / - v - / - v -
Раҳ-м-кў/зи-би-лан/кўр-ма-динг.
- v - / - v - / - v - (Навоий)
4 ҳижоли рукн:
На-бўл-ғай-бир/на-фас-мен-ҳам/ я-но-ғинг-уз/ра-хол-бўл-сам,
v - - - / v - - - / v - - - / v - - -
Ла-бинг-яп-ро/ғи-дин-том-ган/ки-гў-ё-қат /ра-бол-бўл-сам. (Ҳ.Олимжон).
v - - - / v - - - / v - - - / v - - -
10. Рукн тақтеъси (чизмаси) вазн номини келтириб чиқаради. Аруз вазнида 8 та асл рукн бор ва ҳар бир асл рукннинг зиҳофи (афойили) мавжуд:

№	Рукн номи	Чизмаси	Баҳри
1	Фаулун	v - -	Мутақориб
2	Фоилун	- v -	Мутадорик
3	Фоилотун	- v - -	Рамал
4	Мафоийлун	v - - -	Ҳазаж
5	Мустафъилун	- - v -	Ражаз
6	Мафоилатун	v - v v -	Вафир
7	Мутафоилун	vv - v -	Комил
8	Мафъулоту	- - - v	-