Accessda dastur yozish uchun, hattoki oddiy dastur – Siz 5 ta tashkil etuvchi haqida ma’lumotga EGA bo’lishingiz lozim

---

Mavzu. MS Access muhitida dastur yaratish. 
Ishning maqsadi: 
Talabalarda MS Access muhitidan foydalanib dasturlar tuzish 
ko’nikmalarini hosil qilish.
Ishni bajarish uchun nazariy va amaliy ko’rsatmalar: 
Accessda dastur yozish uchun, hattoki oddiy dastur – Siz 5 ta tashkil etuvchi 
haqida ma’lumotga ega bo’lishingiz lozim. Ular: Access da ishlatiladigan VBA 
asoslari sintaksisi, xizmatchi so’zlar va operator, o’zgaruvchilarni e’lon qilish 
qoidalari, funktsiya va podprogrammalarni tuzish usullari, foydalanuvchi 
tomonidan quriladigan ma’lumot tiplari. 
Mashg’ulotning asosiy temalari: 

Access VBA dasturlash tili sintaksisi 

Operatorlardan qanday foydalanish lozim 

O’zgaruvchilarni e’lon qilish va dasturda ma’lumotlarni saqlash uchun 
ularni qo’llash 

Tilda ifoda 
Access VBA ning xizmatchi so’zlari 
Xizmatchi 
So’zlar 
qiymati (maqsadi) 
As 
Binary 
ByRef 
ByVal 
Call 
Dim 
Do 
End 
Else 
Error 
Exit 
False 
For 
Function 
Get 
If 
O’zgaruvchi nomi va funktsiya argumenti, o’zgaruvchi tipini 
ajratuvchi sifatida ishlatiladi 
Ikki holda ishlatiladi: Option Compare operatorida satrlarni taqqoslash
tiplarini va Open operatorida fayllarga imkonyat tipini berishda 
O’zgaruvchi ссылка bo’yicha protseduraga o’zatilayotganligini 
bildiradi (ko’rsatadi) 
O’zgaruvchi qiymati bo’yicha protseduraga o’zatilayotganligini 
bildiradi (ko’rsatadi) 
Podprogrammani chaqirishni anglatadi 
O’zgaruvchilarni saqlash uchun, xotiradan joy ajratishds 
foydalaniladi 
Takrorlanish jarayonini tashkil etuvchi While va Loop xizmatchi 
so’zlar bilan birgalikda ishlatiladi 
Dastur tugallanganligini bildiruvchi komanda 
If shartli o’tish operatori bilan birgalikda ishlatiladi 
Mavjud bo’lishi mumkin bo’lgan xatoliklarni aniqlaydi. Bu funktsiya 
xatolik nomeri, xatolik sabablari to’g’risida ma’lumot beradi 
Joriy dastur blokidan bevosita chiqiv ketishni ta’minlaydi. For, Sub, 
Function qurilmalarida ishlatiladi. 
Mantiqiy ifodalarda ishlatiladi. Qiymati 0. 
Takrorlanish jarayonini tashkil etishda Next xizmatchi so’zi bilan 
birgalikda ishlatiladi 

---

Let 
Loop 
Me 
Next 
ReDim 
Set 
Step 
Stop 
Sub 
Then 
True 
Type 
While 
Funktsiyani aniqlashda yoki e’lon qilishda qo’llaniladi 
Alohida yozuvlarni olishda yoki fayllarni diskdan o’qish uchun 
foydalaniladi 
End, Else xizmatchi xizmatchi so’zlar bilan shartli o’tish operatorini 
tashkil etib. Mantiqiy ifodani tekshiradi 
O’zgaruvchi berishda prefiks yoki operatorlar yozuvi 
DO While takrorlanishda tugallovchi fraza sifatida ishlatiladi
Ob’ektga ссылка usuli. 
For takrorlanishda tugallovchi fraza sifatida ishlatiladi
Massiv elementlari uchun xotiradan qaytadan xotiradan joy ajratishda 
ishlatiladi 
Ob’ektni o’zgaruvchi deb e’lon qilishda maqsadida qo’llaniladi 
For Next va For Each takrorlanishning har qadamida oshib boruvchi 
qiymatini aniqlaydi 
Ishni tuxtatuvchi buyruq, dasturlarni testdan o’tkazishda qo’llaniladi 
Podprogrammalarni aniqlash va e’lon qilishda ishlatiladi 
If shartli o’tish operatori bilan birgalikda ishlatiladi 
Mantiqiy ifodalarda ishlatladi. Qiymati 1 
Yangi tiplarni aniqlashda qollaniladi 
Takrorlanish jarayonini tashkil etishda Do konstruktsiyasi tarkibada 
ishlatiladi 
Access operator va operandaladi 
Xizmatdagi so’zlar – umumiy kartinaning bir qismidir. Boshqa zarur bo’lgan 
ob’ektlar to’plami bu – operatorlar va ularning operandalaridir. Operator odatda 
yagona simvol ko’rinishida tasvirlanadi. Masalan: + simvoli qo’shish operatorini 
belgilaydiQuyida Access da ishlatiladigan VBA operatorlarining bir qismini 
keltiramiz. 
Operator – til muxiti bo’lib, aniqlangan simvol bilan belgilanadi va yagona 
operatsiyani bajarish uchun xizmat qiladi. Masalan: “ * “ ko’paytirish belgisi, 
sonlarni ko’paytirish uchun xizmat qiladi. 
belgilanishi 
nomlanishi 
tavsiflash (maqsadi, vazifasi) 
# 
$ 
& 
* 
( ) 
- 
+ 
\ 
/ 
‘ 
“ 
Funt 
Dollar 
Ampersand 
Ko’paytirish 
Kichik qavs 
Minus 
Plyus 
Bo’lish 
belgisi 
Bo’lish 
belgisi 
Shartli direktiv kompilyatorini tuzish uchun 
qo’llaniladi 
Funktsiyani matnli satrga qaytishini ko’rsatish 
uchun ishlatiladi 
Satrlarni kleylash operatori, ya’ni 2 satrni bi-biriga 
ulaydi 
Ko’paytirish operatori 
Ifodalarni gruppalashda ishlatiladi 
Ayirish belgisi 
Qo’shish belgisi 
Butun bo’lish operatori 

---

= 
. 
< 
<= 
> 
>= 
= 
<> 
Apostrof 
Qo’sh tirnoq 
O’zlashtirish 
operatori 
Nuqta 
Kichik 
belgisi 
Kichik yoki 
teng belgisi 
Katta belgisi 
Katta yoki 
teng belgisi 
Teng belgisi 
Teng emas 
belgisi 
Haqiqiy bo’lish belgisi 
Izoh operatori 
Satrdagi matnni belgilash uchun juft holatda 
ishlatiladi 
O’ng tomondagi qiymatni chap tomondagi ifodaga 
o’zlashtirish operatori 
Ob’ekt a’zolaridan foydalanishda ishlatiladi 
Chap tomondagi ifoda qiymati va o’ng tomondagi 
ifoda qiymatidan kichikligini tekshiruvchi operator 
Taqqoslash operatori 
Taqqoslash operatori 
Taqqoslash operatori 
Taqqoslash operatori 
Taqqoslash operatori 
Har bir operator bir yoki bir necha operand bilan ishlatilishi lozim. 
Ko’pchillik operatorlarda ikkita operand bo’lishi lozim, ya’ni operatordan chap va 
o’ngda joylashgan. Bunday operatorlar binar operatorlari deb yuritiladi. Bundan 
tasqari unar operatorlari ham mavjud. Bular yagona, bitta operand bilan ishlaydi. 
Access da bundan boshqa operatop tiplari yo’q. Masalan: 5 + 3 da ikkita operand 
5,3; “+” qo’shish belgisi. 
Ma’lumotlar: xabarlar, ma’lum dasturlar 
Dasturlash tilida “Xizmatchi so’z va operator” - larni fizika dunyosining 
atomiga o’xsha-tish mumkin. Xizmatchi so’z va operatorlar – dasturlashning 
kichik bir kodidir. Bularga ma’lu-motlarni qo’shsak, u holda ifodani hosil qilamiz.
Access qoidalari asosida yozilgan ifoda oddiy, soda yoki murakka, hajmiy 
ham bo’lishi mumkin. Dastur operatsiyasida qatnashubchi ma’lumotlar, 
o’zgaruvchi ko’rinishida kompyuter xotirasida saqlanadi. 
O’zgaruvchi
– bu xotira 
fragmentining nomlanishi bo’lib, ma’lumotlarning aniqlangan tipini saqlash uchun 
mo’ljallangandir. Ma’lumotlarning tipi – axborotlarning urug’ini , avlodini (rod) va 
oz’garish oralig’ini ko’rsatadi. Ifoda yozish uchin eng kamida o’zgaruvchi, 
operator va qiymat bo’lishi lozim. Ifodalarni tuzishdan oldin, Access VBA da 
ishlatiladigan ma’lumot tiplarini aniqlab olamiz: 
Nomlanishi hajmi 
Qiymatlarining o’zgarish oralig’i 
Byte 
Boolean 
Currency 
Date 
1 bayt 
2 bayt 
8 bayt 
8 bayt 
0 dan - 225 gacha 
True (rost) yoki False (yolg’on) 
-922337203685477.5808 dan - 922337203685477.5807 
gacha 

---

Decimal 
Double 
Integer 
Long 
Object 
Single 
String 
Type 
Variant 
12 bayt 
8 bayt 
2 bayt 
4 bayt 
4 bayt 
4 bayt 
Ihtiyoriy 
Ihtiyoriy 
16 bayt 
1 yanvar 100 yildan – 31 dekabr 9999 yilgacha 
79228162514264337593543950335 o’nlik nuqtasiz 
yoki +/-7.9 va nuqtadan so’ng 28 o’nlik razryad 
-922337203685477.5808 dan -
922337203685477.5807 gacha 
-32768 dan - 32767 gacha 
-2147483648 dan - 2147483647 gacha 
Ixtiyoriy ob’ektga ссылка 
-3.402823E38 dan – 1.401298E-45 gacha manfiy sonlar 
uchun, 1.401298E-45 dan - 3.402823E38 gacha 
musbat sonlar uchun 
Satrning uzunligi taqriban 2 mlrd simvolgacha 
Ma’lumotlarning foydalanuvchi tipi 
Ixtiyoriy sonli yoki simvolli qiymati 
Dasturda foydalanish uchun qandaydir ma’lumotni saqlash zarur bo’lsa, u 
holda uni mos o’zgaruvchi bilan e’lon qilish lozim. O’zgaruvchini e’lon qilish 
uchun Access VBA da sintaksis konstruktsiyasi quyidagicha: