Abulqosimov h. P., Muminov n. G

P
) faoliyat yuritadi: u 
qoidalarni belgilaydi va o‘rta ham quyi bo‘g‘in amaldorlariga, ya’ni 
agentlarga (
A
) aniq vazifalar beradi. Bunda amaldorlar markaziy 
hukumat bilan alohida fuqarolar yoki firmalar, ya’ni mijozlar (
M
) 
o‘rtasida vositachilik qiladi. Soliqlar to‘lanishi evaziga agent 
prinsipal nomidan mijozlarga turli xil xizmatlarni ko‘rsatadi (firmalar 
faoliyatini litsenziyalashtiradi, fuqarolarga ijtimoiy nafaqalarni 
63
Абулқосимов Ҳ.П., Абулқосимов М.Ҳ. Иқтисодий хавфсизлик: назария ва 
амалиёт.Ўқув қўлланма.-Т.:Ноширлик ёғдуси, 2019-497-бет.

---

taqdim etadi, xodimlarni davlat xizmatiga yollashni amalga oshiradi 
va hakazo). Masalan, soliq xizmati doirasida prinsipal sifatida soliq 
xizmati rahbari timsolida davlat namoyon bo‘ladi, agentlar – soliq 
to‘plovchilar, mijozlar – soliq to‘lovchilar namoyon bo‘ladi. 
Soliqlarni to‘lash evaziga soliq to‘lovchilar qonuniy faoliyat yuritish 
imkoniyatiga egadirlar, aks holda ularni jarimalar va boshqa jazolar 
kutadi. 
 
 
5.2.2-rasm. Korrupsiyaning «prinsipal-agent-mijoz» modeli
64
 
 
Tartibga solish tizimining sifati ushbu tizimda prinsipal va agent 
o‘rtasida manfaatlar borasida nizolar paydo bo‘lishiga bog‘liq. 
Umuman olganda, hukumat har bir mijozga shaxsan xizmat 
ko‘rsatishga na vaqti, na imkoniyati bor. Shu sababdan, mijozlarga 
xizmat ko‘rsatish imkoniyatini ma’lum bir qoidalar doirasida 
amaldorlarga topshiradi. Amaldorlar-agentlar o‘z mijozlarini 
hukumat-prinsipaldan yaxshiroq bilganlari sababli ular bilan samarali 
ishlay oladilar. Lekin prinsipalga ko‘p sonli prinsipal-agentlar o‘z 
vazifalarini bajarishi ustidan nazorat qilish murakkabdir. Bunda 
64
Qarang: Теневая экономика: учеб. пособие / И.П. Овсянникова; ФГБОУ ВО 
РГУПС. – Ростов н/Д, 2015. – С.28.