Abulqosimov h. P., Muminov n. G

 
 

---

VIII BOB. INDIVIDUAL JINOYATCHILIK XATTI-
HARAKATLARINING IQTISODIY TAHLILI. 
 
8.1. Jinoyatchilik individual ratsional tanlov sifatida. 
8.2. Ratsional jinoiy xatti – harakat modelining 
cheklanganligi.
8.3. Jinoyatlarga qarshi kurashning optimal xarajatlari. 
G. Bakkerning jinoyat va jazo iqtisodiyot nazariyasi. 
8.4. Erlix modelining asosiy mazmuni 
8.5. Iqtisodiyotning kriminallashishiga qarshi kurash 
yo‘llari. 
 
8.1. Jinoyatchilik individual ratsional tanlov sifatida. 
Neoinstitutsionalistlarning ta’kidlashlaricha, jinoyatchi o‘zini 
mohiyatan qonunga me’yorida rioya qiladigan fuqaro sifatida tutadi - 
o‘zining ixtiyoridagi mavjud inson va jismoniy kapitalidan 
samaraliroq foydalanishga urinadi. «Shu tariqa, jinoyatchi bo‘lishga 
qaror qilish tosh teruvchi yoki duradgor bo‘lishga, yoki iqtisodchi 
bo‘lishga qaror qilishdan farq qilmasligini hisobga olish mumkin, - 
deb yoziladi sharhlovchi maqolalardan birida. Individ har bir 
muqobillarning sof xarajatlari va foydalarini ko‘rib chiqadi va shu 
asosda o‘z qarorini qabul qiladi»
161
. Biroq duradgorlik va 
jinoyatchilik “kasbi” o‘rtasida bor-yo‘g‘i bitta tafovut mavjud bo‘lib, 
uni iqtisodchilar ancha ilgari sezganlar. Uni yaxshi anglash uchun 
birgina, xususiy va empirik iqtisodiy-kriminologik tadqiqotga 
murojaat qilish o‘rinli. 
1972 yilda amerikalik iqtisodchi Maykl Sesnovitsning 
“Tajovuzkorona o‘g‘irlikdan olingan daromad” nomli kichik 
maqolasi chop etilgan
162
. Uning muallifi Pensilvaniya shtatining 1967 
yil davomidagi kriminologik statistikasi aniq ma’lumotlari asosida 
buzib o‘g‘rilik qiluvchining “kasbi” (buzib o‘g‘rilik qilish, burglary – 
161
Rubin P. H. The Economics of Crime // The Economics of Crime. Cambridge 
(Mass.), 1980. P. 13. 
162
Sesnowitz M. Returns to Burglary // The Economics of Crime. Cambridge 
(Mass.), 1980. C. 181 - 186. (Mazkur maqola birinchi marta quyidagi nashrda chop 
etilgan: Western Economic Journal. 1972. Vol. 10. No. 4. P. 477-481.) 

---

AQSh da eng keng tarqalgan jinoyat turi) qanchalik foydali ekanligini 
aniq baholashga va shu orqali jinoyatchilik faoliyatidan daromadlilik 
hisobining umumnazariy modelidan foydalanishga aniq misol 
keltirishga urindi. 
Buzib o‘g‘rilik qilish boshqa turdagi jinoyatchilik faoliyatlari 
kabidir – bu, deb ta’kidlaydi muallif, yuqori riskli faoliyatdir, shu 
sababli o‘g‘ri qo‘lga tushish va sudlanish bilan tavakkal qiladi. Agar 
jinoyatchining sof daromadi turli omillarga bog‘liqligini formula 
ko‘rinishida ifodalashga harakat qilinadigan bo‘lsa, u quyidagi 
ko‘rinishga ega bo‘ladi: