Abu rayxon beruniy asarlarida diniy marosimlarning yoritilishi

Beruniy feadal tuzumi va islom dini xukumron bo’lgan bir davrda yashab ijod etgan . Bunday sharoitda fanda yangiliklar ijod etish g’oyat og’ir va hatarli edi. Shunga qaramay u o’zining butun kuchi va hayotini ilmu fan yo’lida hizmat qilishga sarfladi.

• Beruniy feadal tuzumi va islom dini xukumron bo’lgan bir davrda yashab ijod etgan . Bunday sharoitda fanda yangiliklar ijod etish g’oyat og’ir va hatarli edi. Shunga qaramay u o’zining butun kuchi va hayotini ilmu fan yo’lida hizmat qilishga sarfladi.
• Bunda olimning quyidagi so’zini eslab o’tish o’rinlidir:
• “ Mening hamma istaklarim , butun vujudim ilm olish va tarqatishga qaratilgandir va men buni o’zim uchun ulug’ baxt deb bilaman”.
• Shunday olijanob g’oyalar bilan qurollangan Beruniy dastaval o’zining ustozi Abu Nasr tomonidan yozilib, unga qo’llanma sifatida tagdim etilgan satranomiya va matematkaga doir 15 ta risolani mutolaa qiladi,
• Beruniy O‘rta asr Sharq uyg‘onishi sharoitida haqiqiy ilmiy tabiatshunoslikka asos soldi, u tabiatshunoslikning turli sohalarida o‘z davri uchun taajjubga soluvchi shunday ilmiy va faraziy fikrlarni olg‘a surdiki, ular bir necha asrlardan so‘ng Evropa ilmida o‘z isbotini topdi.

• www.arxiv.uz

Beruniy al-Xorazmiy, al-Farg‘oniy tabiatni bilish, o‘rganishda asoslangan kuzatish, taqqoslash, tajriba, mantiqiy umumlashtirish tahlil kabi metodlarini o‘z tadqiqotlarida to‘g‘ri qo‘llash asosida ularni ilmiy mazmun jihatidan boyitdi. U o‘z ilmiy faoliyati jarayonida tabiatni bilishning tajriba ilmiy metodini ishlab chiqdi. Beruniyning bu metodiga ko‘ra, tabiatni bilishda eskilik, fanatizm, aqidachilik, shaxsiy g‘araz, sub’ektivizmdan ozod, bo‘lish, aksincha, tabiatning o‘ziga, uni kuzatishda tajribaning rad etib bo‘lmaydigan dalillariga asoslanish lozim.

• Beruniy al-Xorazmiy, al-Farg‘oniy tabiatni bilish, o‘rganishda asoslangan kuzatish, taqqoslash, tajriba, mantiqiy umumlashtirish tahlil kabi metodlarini o‘z tadqiqotlarida to‘g‘ri qo‘llash asosida ularni ilmiy mazmun jihatidan boyitdi. U o‘z ilmiy faoliyati jarayonida tabiatni bilishning tajriba ilmiy metodini ishlab chiqdi. Beruniyning bu metodiga ko‘ra, tabiatni bilishda eskilik, fanatizm, aqidachilik, shaxsiy g‘araz, sub’ektivizmdan ozod, bo‘lish, aksincha, tabiatning o‘ziga, uni kuzatishda tajribaning rad etib bo‘lmaydigan dalillariga asoslanish lozim.
• Shuni alohida ta’kidlash kerakki, Beruniy asarlarida, uning tabiiy-ilmiy qarashlari bilan bog‘liq chuqur ijtimoiy-falsafiy mulohazalar, umumlashmalar ham o‘z ifodasini topgan. U Forobiy falsafiy ta’limotiga asoslanib ollohni hamma narsaning birinchi sababi, deb hisoblaydi. Uning tushunishicha ham xudo hamma narsaning yaratuvchisi ekanligi e’tirof qilinadi. Lekin Beruniy shu birinchi sababdan kelib chiqqan hamma narsaning rivojlanish va o‘zgarish huquqini tabiatga beradi.

• BERUNIY AL-XORAZMIY, AL-FARG‘ONIY TABIATNI BILISH, O‘RGANISHDA ASOSLANGAN KUZATISHLARI

• www.arxiv.uz