Abu rayhon beruniyning hayoti va ijodi

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 5 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
880 
w
www.oriens.uz
June 
2021
 
 
astronomiya boʻyicha ungacha yozilgan barcha kitoblarning izini oʻchirib 
yuborgan.Olim Sulton Masʼudning oʻgʻli Mavdudning hukumronlik yillarida 
(1041-1049) oʻzining „Mineralogiya“ va „Farmakognoziya“, deb atalgan ikki 
asarini yozadi. Ularning har biri mazkur sohalardagi betakror asarlardan boʻlib, 
jahon madaniyatiing noyob durdonalaridan hisoblanadi.“Abu Rayhon Beruniy 
1048 yili Gʻaznada vafot etadi. Olim yozib qoldirgan 150 ga yaqin asarlari bilan 
astronomiya, astrologiya, matematika, geodeziya, geologiya, mineralogiya, 
geografiya, arifmetika, tabobat, farmokognoziya, tarix, filologiya va boshqa 
fanlarning rivojiga noyob xissa qoʻsha oldi”. Beruniyning betakror ijodi uning 
vatani Oʻzbekistonda alohida eʼtibor qozongan. 
MUHOKAMA 
Abu Rayhon Beruniy me’rosi har bir davr uchun eng muhim ilmiy manba 
sifatida keng tadqiq etiladi. Shunday ekan, mazkur ishlardan asosiy maqsad
“Beruniyning barcha asarlaridagi diniy, axloqiy, ijtimoiy, iqtisodiy hamda siyosiy 
jihatlarini tadqiq qilish va bu borada jahon ilm-fani rivoji ta’siriga qanchalik 
muhim o’rin tutganligini o’rganish asosiy maqsad qilib olingan”
12
. 
Abu Rayhon Beruniy “Hindiston” kitobining uchunchi bobini “Hindlarning 
aqliy va hissiy mavjud narsalar haqidagi tushunchalari, deb ataydi. Shu bobning 
boshlanishida “Beruniy yunonlarning Aflotun va Arastudan avval o’tgan etti 
donishmand hikmatshunoslarining ismlarini keltiradi. Bu donishmandlar: Afinalik 
Salon, Prienalik, Bias, Diogen, Laertsiy “Mashhur yunon faylasuflarining 
hayotnomalari” asarida Bias emas, Biant deb ataydi, Korinflik Periandr (bu Korinf 
hokimi bo’lgan), Miletlik Salis (Beruniy yunoncha Fales ismini arabiy nomini 
keltirgan), Lakedemonlik Xilon, Lesbas orolidan Pittikus, Lindas orolidan 
Kleobulosdir”
13
. Beruniy fikricha, bu donishmandlarning hikmatli so’zlari 
yunonlarda falsafa ilmi paydo bo’lishidan avvalgi davrni tashkil qiladi. Falsafani 
esa, ulardan keyin yetishgan kishilar turli yangilishuv, xurofatlardan tozalab, 
tarqatganlar. “Shu bobda Beruniy qadimgi yunonlarda borliq olam va odam haqida 
tasavvufiy qarashlarining qanday kelib chiqqanligi haqida gapiradi”
14
. U, 
tasavvufga doir so’fiya so’zini boshqa olimlarga nisbatan eng to’g’ri tushuntiradi: 
“Ba’zilar fikricha,- deydi u, - faqatgina haqiqiy borliq birinchi sababchidir. Chunki 
u borliqning hech narsaga zotan ehtiyoji yo’q. Boshqalar birinchi sababchiga 
muhtojlar So’fiyalar, ya’ni hakimlarning tushunchalari ana shunday. Chunonchi, 
12
Irisov.A Abu Rayhon Beruniyning “Hindiston” asari.Tanlangan asarlar.II tom. – T.: Fan, 1965. – B. 33. 
13
N.Nizomiddinov “Hindistonda islom: tarix, Ijtimoiy-siyosiy hayot va hind musulmon madaniyati”. – T.: O‘zbekiston, 
2006. – B. 229. 
14
O‘sha asar, B. 50. 

---