Abu rayhon beruniy

UMAR HAYYOM(1048-1123)

 

Qadimda va o'rta asrlarda yashagan olimlarning kopchiligi fanninig turli sohalarida muvaffaqiyatli ijod etishgan. Shoir Umar Hayyom ana shular jumlasiga kiradi. Uning to'liq ismi G'iyosiddin Abulfath Umar ibn Ibrohim al-Hayvom. U Xuroson viloyati ko'chmanchi turk qabilalaridan biri -Saljuqiylarning markaziy viloyatiga aylangan davrida Nishopurda chodrachi (Xayyomi - chodrachi degani) oilasida tug'ildi. Umar Xayyomning bolalik yillari haqida ma'lumot yo'q, ammo u haqda ba'zi rivoyatlar saqlanib qolgan. Tarixchi Bayhaqiy Umar Hayyom mustaqil hotiraga ega bo'lganligini yozgan. Shunday hotira egasi, albatta, bolalik yillarida ko'p narsalarni o'rgana olgan. Umar Hayyom matematika sohasida, ayniqsa algebra va geometriya sohasida kalta kashfiyotlar qilgan olim. U birinchi bo'lib son tushunchasini haqiqiy musbat songacha kengaytirgan. Bu haqda u o'zining "Al-jabr va almuqobala isbotlari haqida risola" asarida quyidagilarni yozadi: "Hindlarda  kvadratlarning tomonlari va klublarning qirralarini unchalik katta bo'lmagan ketma-ket tanlashga va to'qqizta raqam - bir, ikki, uch va h.k. conlarning kvadratlarini hamda ulardan birini ikkinchisiga, ya'ni ikkini uchga va h.k. ko'paytmasini bilishga asoslangan metod mavjud. Bu metodlarning to'g'riligini isbotlashga va bu metodlar haqiqatan ham maqsadga etkazishiga doir risola bizga tegishli. Bundan tashqari, biz oldin bo'lmagan sonlar turini ham orttirdik, ya'ni biz kvadrat-kvadrat, kvadrat-kub, kub-kub va h.k. larning asosini aniqlashni ko'rsatdik".