Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti a. V. Mavlonov

       11.5. Qazib chiqarish tartibini takomillashtirish yoki 
g’zlashtirish  bilan bog’liq bg’lgan tartibga solish usullari 
 
Konining  geologik  tuzilishini  yaxshiroq
 
g’rganilmagan-ligi 
natijasida  uni  qazib  chiqarish  loyihasi  tuzilayotganda  ba’zi 
noaniqliklarga  yg’l  qg’yishi  mumkin,  natijada  qatlamda  ma’lum 
bg’lgan kg’p ma’lumotlar loyihada kg’rsatilganlardan ancha farq qilib 
qolishi  mumkin.  Bunday  holat  qatlamning  juda  notekis  kollektorlik 
xususiyatlariga  ega  bg’lganliklari  tufayli  ham  kelib  chiqadi  va 
qatlamning  ma’lum  bir  qismi  unga  ta’sirdan  xoli  bg’lib  qolishi 
mumkin. 
Bunday 
hollarda 
qazib 
chiqarishni 
boshqarishni   
takomillashtirish,  ayrim  hollarda  uning  asoslarini    anchagiia 
g’zgartirishni talab qiladi. 
Bunday  ishlarni  maxsus  ilmiy  tekshirish  muassasalari  
bajaradilar. 
Ular 
asosan 
qazib 
chiqarish 
jarayonini 
tahlil 
qilayotganlarida  ana  shu  kamchiliklarni  bartaraf  qilishga  butun 
ma’lumot  va  mahoratlarini  yg’llashlari  darkor.  Agar  loyiha  avvalgi 
holatidan  keskin  g’zgaradigan  bg’lsa,  unda  uning  qg’shimcha  hujjat 
sifatida  tavsiya  etilishi  maqsadga  muvofiq  qazib  chiqarish  tartibini 
takomillashtirish choralariga quyida-gilar kiradi:  
-  ma’lum  bir
 
maydonlardagi  quduqlar  sonini  oshirish 
(qg’shimcha quduqlar hisobiga), ya’ni ularni zichlashtirish; 
- 
ba’zi 
haydovchi 
quduqlarni 
oluvchi 
quduqlarga 
yaqinlashtirish  ilojini  qilish,  Bu  chora  yangi  haydovchi  quduqlar 
qazish yoki suv bosgan oluvchi quduqlar haydovchilar safiga g’tkazish 
bilan amalga oshirilishi mumkin; 
-  manbali  suv  bostirish  (ochagovoe  zavodneniya)  usulini 
tashkil qilish, filtratsion oqim g’zgartirish va davriy suv haydash. 
Qazib  chiqarishni  tartibga  solish  maqsadida  yangi  biror 
muayyan  tadbirni  qg’llash  uchun  ob’ektning  geologik  tuzilishini  aniq 
tasavvur  qiluvchi  ma’lumotlarga  ega  bg’lishimiz  va  qazib 
chiqarishning hozirgi holatini aniq bilishimiz lozim bg’ladi. 
Qazib 
chiqarish 
jarayonvda 
yuqori 
mahsuldor 
linza 
kg’rinishidagi qatlamlarni jalb qilish uchun manbali suv haydash usuli 

---

 
242 
qg’llaniladi,  buning  uchun  haydovchi  quqlar  sifatida  oluvchi 
quduqlardan foydalanish yoki yangisini qazish taqozo etiladi. 
Kam mahsuldor maydonlarni ishga solishda ham manbali, suv 
haydashni  qg’llash  maqsadga  muvofiqdir.  Bunday  hollarda  haydash 
bosimini  oshirish  lozim  bg’ladi.  Haydovchi  quduqlar-ning  joylashish 
g’rni  muayyan  holatga  va  suv  bostiradigan  maydonga  qarab 
belgilanadi.  Bunda  albatta  kollektorning  g’tkazuvchanligiga  ham 
e’tibor  berish  lozim.  Aksariyat  haydovchi  quduqlarni  kam 
g’tkazuvchan  qatlamlar  chegarasiga  qg’yilsa  undan  manfaat  kg’proq 
bg’ladi. 
Haydovchi  quduqlardan  uzoqroqda  joylashgan  maydon-larni 
ish jarayonini oshirish maqsadida haydash bosimini oshirish mumkin. 
Bundan  tashqari  oluvchi  quduqlar  tubidagi  bosimni  kamaytirish  ham 
ularning  ishini  jadallashtirishga  yordam  beradi,  uning  ustiga 
maydonchaga  bg’lgan  quduqlardan  olishni  biroz  kamaytirilsa,  g’sha 
maydonga  ta’sir  tezroq  etib  boradi.  Lekin  bunday  holda  olinishi 
mumkin bg’lgan mahsulot miqdori kamayishi mumkin, biroq shu usul 
bilan  suv  haydash  va  yg’ldosh  suvlar  miqdorini  boshqarsa  bg’ladi, 
nihoyat  g’shanday  maydonlarda  qg’shimcha  haydovchi  quduqlar 
yordamida  qatlamga  haydashni  tashkil  qilish  maqsadga  muvofqdir. 
Qg’shimcha  quduqlar  qazish  bilan  ma’lum  darajada  ta’sirsiz  qolib 
ketgan qatlamlarni ishga solish maqsadga muvofiq bg’ladi. 
Filtratsion oqimning yg’lini g’zgartirish bilan  qazib chiqarish 
jarayonining  samaradorligini  oshirsa  bg’ladi,  bunda  ba’zan  quduqlar 
qatorlari  g’zgartiriladi,  ba’zan  esa  davriy  haydashga  g’tiladi.  Agar 
yuqorida  kg’rsatganlarimiz  natijasida  etarli  natijaga  ega  bg’lmasak, 
quyidagi ishlarni bajarishga tg’g’ri keladi: 
- hamma joylarda quduqlar sonini (zichligini) oshirish;  
- kg’p qatlamli ob’ektlarni alohida ob’ektlarga bg’lib tashlash; 
- suv haydash usulini g’zgartirish; 
- haydovchi bosimni keskin orttirish va h.k. 
 
 
 
 
 
 

---

 
243