Abu Mansur alMoturidiy (toʻliq nomi Abu Mansur Muhammad ibn Mahmud al-hanafiy al-Moturidiy asSamarqandiy) (870 Samarqand 944) imom, fiqh olimi, kalom ilmining moturidiylik oqimi asoschisi

MOTURIDIYA VA ASH’ARIYA MAZHABLARI

 30.03.17

4,027 марта ўқилган

MOTURIDIYA VA ASH’ARIYA MAZHABLARI ORASIDAGI BAZ’I FARQLI QARASHLAR

Ahli sunna val jamoa mazhabining ikki katta imomlarining aqidalarini solishtirib ko’rgan shayx Muhammad Abduh ikki tomonning o’ttizga yaqin  masalada ixtilofli ekanligini, ammo aksar ulamolarning bular faqat lafzda ekanini, javhar esa, tamoman bir-biriga o’xshash ekanini ta’kidlashlarini qayd qilgan.

Bu masalani chuqur o’rgangan mutaxassislardan Ahmad Amin o’zining “Zuhrul Islom” nomli kitobining 4-juzida: “Moturidiy va Ash’ariy mazhablari orasidagi farqli masalalar haqida alohida kitoblar ham yozilgan. Ba’zilar ularni qirqta masalaga yetkazgan”, degan. Shu bilan birga, Ahmad Amin kabi boshqa olimlar ham mazkur masalalardagi farqlanishni xilof deb bo’lmasligini ta’kidlab: “Menimcha ularning orasidagi farqli qarashlar lafziy bo’lgan, xolos”, deydi.

Moturidiy va Ash’ariylar farqli qarashgan masalalarning bu shaklda bo’lishi ikki imomning o’zlari ergashgan fiqhiy mazhablar ta’siridan ekani ochiq-oydin  ko’rinib turadi.

         Alloh taoloning kalomi haqida

Imom Moturidiy e’tiqodida: “Alloh taoloning kalomi eshitiluvchi emas,  eshitiluvchi narsa Alloh taoloning kalomiga dalolat qiluvchi.”

Imom Ash’ariy e’tiqodida: “Alloh taoloning kalomi eshitiluvchi, xuddi Muso  alayhissalom hikoyasidagi kabi”.

Ibn Favrik aytadi: “Qori qiroat qilgan paytdagi eshitiligan narsa ikki xil  bo’ladi”. Qorining ovozi va Alloh taoloning kalomi. Imom Moturidiy nazdida  albatta, Alloh taolo odatiy yaratadigan narsalardan (quloq, ko’z, burun kabi) insonning o’zida yoki a’zosida bir idrokni yaratadi. Bu idrok Alloh taoloning kalomiga dalolat qiladi. Bunda tovushlar, harflar kabi odatiy yaratish sabablari  shart qilinmaydi. Masalan, Alloh taolo bandada bir idrokni yaratadi, bu idrok  quloq emas, lekin eshitadi. Tabiiyki, Imom Ash’ariy ham Alloh taolo ovozni yaratib undan keyin o’sha ovozni eshitadigan nafsiy kalomga dalolat qiluvchi  idrokni yaratishni rad qilmaydi.

Alloh taoloning kalomini eshitish ma’nosi Imom Ash’ariy nazdida, a’zo bilan bog’liq bo’lgan tovushni yaratadi va bu tovush esa qadim sifatiga dalolat qiladi.

Imom Ash’ariy e’tiqodiga ko’ra, bu ma’no bilan Alloh taoloning kalomi eshitiladi.