4
СЎЗ БОШИ
Бугунги кунда биология жуда тез ривожланаѐтган бир қатор табиий фан-
ларнинг мураккаб мажмуидир. Бундай тараққиѐт ва фақат ҳаѐтий жараѐнлар-
нинг элементар механизимларни тушунтириш ва аниқлаш билан боғлиқ бўлган
замонавий йўналишлар биокимѐ ва биофизика,
молекуляр биология, ген ва
ҳужайра мухандислиги, биотехнология кабиларга, балки биологиянинг классик
тармоқлари – ботаника, зоология, экология, физиология, умумий биология, ге-
нетика ва селекцияга ҳам таллуқлидир. Фаннинг ривожланиши билан боғлиқ
бўлган аксарият илмий адабиѐтлар ва қўлланмалар асосан рус тилида бўлиб,
ўзбек тилида таълим олувчилар ўқувчилар учун бундай китоблардаги махсус
атамалардан (терминлардан) фойдаланиш бир қатор қийинчиликлар туғдир-
моқда.
Шу билан бир қаторда республикамизда қабул қилинган тил тўғрисидаги
Қонун фанларнинг барча соҳалари бўйича, жумладан биология соҳасида ҳам
хорижий тиллардан олинган атамаларни миллийлаштириш ѐки уларнинг янги-
ларини яратиш масаларини хал қилишни зарурлигини белгиламоқда.
Луғатнинг асосий мақсади юқорида қайд қилинган долзарб масалаларни
хал қилишга қаратилган. Бу ўз навбатида рус тилида
нашр этилган турли-хил
адабиѐтлардан кенг фойдаланишга, биология фанидаги янгидан-янги атамалар-
ни тушунтириб беришга ва уни чуқур ўрганишга имконият яратади. Китоб
фақат атамаларнинг маъносини олиш билан чегараланмасдан, балки изоҳли
луғат илмий сўзлар билан бойитилган. Луғат 7000 мингга яқин асосий биологик
атамаларни ўз ичига олган. Атамаларнинг ўзбек тилидаги мавжуд эквива-
лентлари билан бир қаторда, уларнинг ҳозирги кунда қабул қилинган ҳалқаро
шакллари ҳам келтирилган.
Бу луғатни тузишда муаллифлар республикамиз ва
чет элларда нашр
этилган биологияга оид жуда кўп қўлланмалар, дарсликлар, илмий китоблар,
маълумотномалар ва қомуслардан фойдаланиб, улардан энг муҳим
атамалар
танлаб олинган. Жумладан Петунников А.Н. «Свод ботанических терминов,
встречаюшихся в русской ботанической литературе», Федоров А.А., Кирпич-
ников М.Э. «Справочное пособие по систематике высших растении», «Мауер
Ф.М. «Ғўза», I-IV том, Тахтаджян А.Л. «Высшие растения», Викторов Д.П.
«Краткий словарь ботанических терминов», Тахтаджян А.Л. «Основы эволю-
ционной морфологии покрытосеменных», Вавилов Н.Н. «Проблемы происхож-
дения, географии, генетики, селекции растений, растениеводства и агрономии»,
Вавилов Н.Н. «Избранные труды, т. 5: «Жизнь растений», Закиров Қ.З., Набиев
М.М., Пратов Ў.П., Жамолхонов Ҳ.А. «Русча-ўзбекча
ботаника терминлари-
нинг қисқача изоҳли луғати», Ригар Р., Михаэлис А. «Генетический и цитогене-
5
тический словарь», «Сельскохозяйственная энциклопедия, 4-е изд. Т. 1-6», Жу-
ковский П.М. «Культурные растения и их сородичи (издание третье)», Салга-
ник Л.М. «Англо-Русский словарь генетических и цитогенетических терми-
нов», Первухина Н.В. «Проблемы морфологии и биологии цветка», Курсанов
Л.И., Комарницкий Н.А., и др. «Ботаника. Т. I-II», Закиров К.З., Жамалханов
Х.А. «Русско-узбекский энциклопедик словарь по ботанике», Закиров К.З., Жа-
малханов Х.А. «Ботаникадан русча-ўзбекча энциклопедик луғат», Саҳобидди-
нов С.С. «Қисқача русча-ўзбекча ботаника терминлари луғати», Козубов Г.М.,
Данилова М.Ф. «Атлас ультраструктуры растительных клеток», Данилова
М.Ф., Козубов Г.М. «Атлас ультраструктуры растительных тканей», Дариев А.,
Абдуллаев А. «Хлопчатник», Василевская В.К., Баранов М.П., Борисовская
Г.М. «Основные направления эволюции вегетативных
органов высших расте-
ний», Г.Пирузян Э.С. «Генетическая инженерия растений», Тахтаджян А.Л.
«Система магнолиофитов», Мухамадхонов С., Жонгузаров Ф. «Ўсимликшу-
носликка оид русча-ўзбекча изоҳли луғат», «Ўзбекистон миллий энциклопедия-
си, том I», Рейвн П., Эверт Р. Айкхорн С. «Современная ботаника, том I-II»,
Ғофуров А., Файзуллаев С. «Генетика», Абдуллаев А., Дариев А., и др. «Атлас
рода
Gossypium
L.», Ғофуров А.Т., Файзуллаев С.С. «Генетика ва эволюцион
таълимот». Ушбу луғат, умумий биологиядан тузилган барча изоҳли луғат
мажмуаси бўлиб, айрим камчилик ва нуқсонлардан холи эмас, албатда. Шунинг
учун ушбу луғатда билдирилган барча фикр-мулоҳазалар учун муаллифлар ол-
диндан миннадорчилик изҳор қиладилар.
Do'stlaringiz bilan baham: