Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro tibbiyot instituti Ichki kasalliklar propedevtikasi kafеdrasi

Vezikulyar nafas. 
Ko‘krak qafasining qolgan qismlarida boshqa xususiyatli shovqin eshitiladi. 
Bunda yumshoq, puflovchi, ―F‖ harfini talaffuz qilayotgandagi kabi shovqin (payoladagi choyni 
sovutayotgandagi shovqin) eshitiladi. 
Bu tovush bronxial shovqinga qarama – qarshi o‘laroq nafas olishda uzoqroq va kuchliroq 
eshitiladi. 
Vezikulyar nafasning hosil bo‘lish mexanizmi: u o‘pka parenximasi alveolalarida hosil bo‘ladi. 
Nafas olishda alveola havo bilan to‘lib uning devor to‘g‘rilanadi, natijada undagi elastic elementlar 

---

192 
tebranishi tufayli alveolyar hosil bo‘ladi. Alveolalar muntazam ravishda to‘lib borganligi uchun 
juda ko‘p tovushlarning ma‘lum miqdordagi yig‘indisi vujudga keladi va natijada tovush eshitiladi. 
Nafas chiqarishda alveola devorlarining tebranishi tez so‘nadi. Vezikulyar nafasning kuchi sog‘lom 
odamlarda bir xil bo‘lmasligi mumkin. U ko‘krak devoir to‘qimasining qalinligiga, nafas 
harakatining kuchi va qator boshqa omillarga bog‘liq. Shuningdek u yoshga, jinsga va odamning 
jussasiga bog‘liq bo‘ladi. 12 – 14 yoshgacha bo‘lgan bolalarda vezikulyar nafas birmuncha 
kuchliroq, aniq eshitiladi. Bu ko‘krak devorining yupqaligi va bronxlarning nisbatan torligi 
natijasidir. O‘smirlarda vezikulyar nafas kattalarga nibatan birmuncha kuchliroq eshitiladi.
Ayollarda vezikulyar nafas erkaklarga nibatan ancha kuchli. Asteniklarda vezikulyar nafas 
gipersteniklarga nibatan kuchliroq eshitiladi. Bir odamning o‘zida o‘pkaning har xil qismilarida 
vezikulyar nafas turlicha eshitiladi. Ba‘zan o‘ng o‘pka uchida vezikulyar va bronxial nafas o‘rtasida 
bronxovezikulyar yoki aralash nafas eshitiladi. Eshitganda, tukillatganda va paypaslaganda bu 
farqni esda tutish kerak. Agar eshitganda chap tomondan nafas kuchliroq, tukillatganda bo‘g‘iqroq 
va paypaslashda ovoz titrashi kuchliroq bo‘lsa, bu patologiya belgisi bo‘lib hisoblanadi.
Vezikulyar nafas kuchayganda va susaygan bo‘lishi mumkin. Vezikulyar nafasning kuchayishi 
quyidagi hollarda kuzatiladi: chuqur nafas olganda o‘pka ventilyatsiyasi kuchayganda, jismoniy 
harakatdan so‘ng, harorat ko‘tarilganda, mayda bronxlarning yallig‘lanishi natijasida torayishi 
(bronxit) yoki qisilishi (bronxial astma) oqibatida va hokazo. 
Vezikulyar nafasning kuchayishi 2 tomonlama yoki bir tomonlama bo‘lishi mumkin. Masalan, 
sog‘lom tomonda nafasning kompensator (qoplami) kuchayishi qarama – qarshi tomonda o‘pkani 
butunlay yoki qisman nafas olishda qatnashmayotgani belgisidir. 
Kuchayish nafas olishning ikkala davriga, ya‘ni nafas olish va chiqarishga yoki uning bitta 
davriga, ko‘pincha chiqarishga taaluqli bo‘lishi mumkin. Nafas chiqarishning kuchayishi ko‘pincha 
uning uzayishi bilan ham ifodalanadi. O‘pka to‘qimasining cho‘ziluvchanligi kamayganda yoki 
mayda bronxlar qisilib nafas chiqarish qiyinlashganda (bronxit, bronxial astma) vezikulyar 
nafasning uzayishi kuzatiladi. Bu vaqtda uzaygan nafas chiqarish o‘pkaning hamma yuzasiga 
eshitiladi. Agar bu o‘zgargan nafas chegaralanganqismda eshitilsa, unda yallig‘lanish jarayoni 
kichik qismda ekanligidan dalolat beradi. Masalan, sil kasalligida o‘pkaning chap cho‘qqisi 
shikastlanishi. Mabodo nafasning ikkala davrida nafas olish va chiqarish kuchaygan bo‘lsa, bunday 
nafas dag‘al nafas deyiladi, xususiyatiga ko‘ra u ancha dag‘al bo‘ladi, bir tekisda bo‘lmaydi. Bu 
bronx va bronxiola devorlarining kuchli shishishi natijasida bo‘shlig‘ining noto‘g‘ri qisilishida yoki 
o‘pka to‘qimasining zichlanish o‘chog‘inormal qismlari bilan almashinib kelganida 
(bronxopnevmoniya) eshitiladi. 
Bronxial nafas.
Fiziologik sharoitda kekirdakning yuqori qismida va halqum ustida bronxial nafas 
eshitiladi. Eshitish maydoni ba intensivligi asteniklarda gipersteniklarga nisbatan ko‘proq bo‘lib, bu 
ularning anatomik xususiyatlari bilan bog‘langan. Agar bronxial nafas bu qismlardan boshqa joyga 
eshitilasa, u patologik holat bo‘lib, o‘pka to‘qimasi zichlanganligini bildiradi. O‘pka to‘qimasining 
zichlanishiga sabab infiltratsiya hosil bo‘lishi, o‘pkaning qon bilan to‘lishi (infarkt), o‘pkaning 
bosilishi ekssudativ plevrit va o‘smalardir. 
Shikastlangan sohaning katta – kichikligiga qarab nafas ham o‘zgaradi. Agar shikastlangan 
sohaning diametri 2 – 3 sm bo‘lsa u yuzaki joylashsa uni aniqlash mumkin bo‘ladi. 
Bronxial nafas patologik bo‘shliqlar ustida ham eshitiladi. Masalan, o‘pka to‘qimasini chiriganda 
(sil kavernasi, absess, qorason) yoki bronx bo‘shliqlari kengayganda (bronxoektaziya). Zotiljam 
o‘chog‘I bir – biri bilan qo‘shilib ketganda ham bronxial nafas eshitiladi. 
Agar bronxial nafas o‘pka to‘qimasining ezilishi hisobiga kelib chiqqan bo‘lsa, u kuchsiz, uzoqdan 
eshitilayotgandek bo‘ladi. Bunday nafas ekssudativ plevritda kuzatilishi mumkin. Ekssudativ 

---

193 
plevritda bronxial nafas ko‘pincha bo‘g‘iqroq, umurtqaga yaqin joyda, o‘pka to‘qimasining 
suyuqlikdan ezilgan qismida eshitiladi. 
Amforik nafas katta kavernalar – bronxoektazlar ustida eshitiladi. Bu tovushni bo‘sh grafinga yoki 
shishaga puflab hosil qilingan tovushga o‘xshatish mumkin. Yana metalga urgandek tovush 
farqlanadi. U amforik nafasdan balandligi va jarangdorligi bilan farq qiladi. Bunday nafas silliq va 
tarang devorli, Bronx bilan tutashgan, havo bilan to‘lgan katta kavernalar ustida eshitiladi. Ochiq 
pnevmotorakslarda plevra bo‘shlig‘I atrofdagi havo bilan tutashgan bo‘lsa va havo katta bosim 
ostida bo‘lmasa shunday tovush eshitiladi. 
Nafas keskin susaygan bo‘lsa va bunda nafas shovqinlari xususiyatini aniqlash imkoni bo‘lmasa, 
bu holda aniq bo‘lmagan nafas deyiladi. U o‘ta madorsizlangan bemorlarda kuzatiladi, quruq 
plevritda nafas harakati chegaralangan, og‘riq eng ko‘p joyda eshitiladi.