Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

Odamlarda hazm faoliyatini o’rganish. Sekretor jarayonini o’rganish.
So’lak 
ajralishini bir necha usulda o’rganish mumkin.
Og’iz chayqab yuborilgandan so’ng tupukni yig’ib olish.
Bunda har xil bezlardan 
ajralgan aralash so’lak, ovqat qoldig’i yig’iladi va bunda so’lakning hajmini tug’ri 
aniqlab bo’lmaydi. Shuning uchun ham ikkinchi usul Leshli-Krasnogorskiy kapsulasi 
yordamida toza so’lak yig’ib olinadi. 
Odamlarda 
me’da, me’da osti bezi, ingichka ichaklar shira ajratish
va o’
t ajralish 
faoliyatini zondli va zondsiz usullarda o’rganish mumkin.
Zondli usulda shira miqdorini, uning tarkibidagi elektrolitlar, fermentlar miqdorini va 
rN kattaligini aniqlash mumkin. Sekrestiya stimulyatorlari hazm yo’liga yoki 
parenteral yuboriladi. Ularning ta’sir mexanizmini bilgan holda shira ajralish 
o’zgarishi sababini aniqlash mumkin.
Zondsiz usulda iste’mol qilingan moddalarga ta’sir kilish natijasida hosil bo’lgan 
moddalarni qon va siydikdagi miqdorini aniqlash. Masalan, me’dada kislota meyorda 
ajralayotganida indikator qonda va siydikda tezda paydo bo’ladi, aks holda indikator 
qon va siydikda umuman bo’lmasligi yoki sekin paydo bo’lishi mumkin.
Zondsiz usulda shuningdek hazm bezlarining funkstional holatini qon va siydikdagi 
gidrolitik fermentlar miqdorini aniqlash orqali ham o’rganish mumkin. 
Qondagi gidrolizga uchramagan oziqli moddalar miqdoriga qarab ham hazm 
bezlarining shira ajratish holati haqida xulosa qilish mumkin. 
Rediotelemetrik usulda hazm yo’lidagi har xil axborotlarni (m: rN) o’rganish mumkin. 
Motor faoliyatni o’rganish.
Chaynashni (mastikastiografiya - chaynash jarayonini 
yozib olish), yutishni (rentgenografik va ballonografik usullarda) o’rganish mumkin. 
Me’da va ichakning motor faoliyatini zondli va zondsiz usullarda o’rganish mumkin. 
Zondli usulda rezinali balloncha va yozib oluvchi moslama yordamida o’rganiladi. 
Zondsiz usulda radiotelemetrik bosimni sezuvchi radiopilyula yordamida o’rganiladi. 
Me’daning motor faoliyatini elektrogastrografik usulda ham o’rganish mumkin. Bunda 
me’daning qisqarayotgan silliq muskulidagi sekin potenstiallari qorinning oldingi 
devoridan yozib olinadi. Bu usuldan ingichka va yo’g’on ichaklar motor faoliyatini 
o’rganishda ham foydalanish mumkin. 
Qizilo’ngach, me’da, ichak, o’t pufagi va o’t yo’llari harakati rentgenkontrast 
moddadan foydalanib rentgenografik o’rganish amaliyotida keng qo’llaniladi. 
Hazm a’zolari motor faoliyatini oziqli moddani me’dadan ichakka evakuastiya qilish 
tezligini va ichakdagi harakat tezligini o’rganish orqali ham aniqlash mumkin. 
Hazm jarayoni boshqarilishining umumiy tarzi. 
Hazm tizimi jarayonlari (shira 
ajralishi, motorikasi va so’rilishi) murakkab nerv va gumoral mexanizmlar yordamida 
boshqarilib turiladi. Hazm tizimi boshkarilishi markaziy reflektor, gumoral va 
mahalliy mexanizmlardan iborat. Hazm tizimining yuqori qismi asosan markaziy 

---

135 
reflektor mexanizmlari yordamida boshqariladi. Og’iz bo’shlig’idan uzoqlashgan sari 
bu mexanizmning ta’siri kamayib gumoral mexanizmlar salmog’i ortib boradi. Me’da, 
me’da osti bezi, o’t hosil bo’lish va chiqarilish faoliyatlariga gumoral boshqarilish 
mexanizmlarinng ta’siri kuchli bo’ladi. Ingichka va yo’gon ichaklar faoliyatini 
boshkarilishida mahalliy (mexanik va kimyoviy ta’sirlar) mexanizmlarning ahamiyati 
kattadir.
Oziqli modda turgan sohasiga va undan quyi qismiga hazmning sekretor va motor 
faoliyatini kuchaytiradi. Oral sohaga (yuqoriga yo’nalishda) esa u tormozlovchi ta’sir 
qiladi. 
Og’iz bo’shlig’idagi hazm. 
Hazm og’iz bo’shlig’idan boshlanadi, bu erda oziqli 
moddalar mexanik va kimyoviy ishlovdan o’tadi. Mexanik ishlov-oziq moddalarning 
maydalanishi, ularning so’lak bilan namlanishi va ovqat luqmasining hosil qilishidan 
iborat. Kimyoviy ishlov-so’lak tarkibidagi fermentlar ta’sirida oziq moddalarning 
gidrolizga uchrashidir. Og’iz bo’shlig’iga uch juft katta so’lak bezlarining: qulok oldi, 
jag’ osti, til osti va tilning yuzasida, tanglay va lunj shilliq qavatida joylashgan ko’p 
mayda so’lak bezlarining chiqaruv yo’llari ochilgan. Quloq oldi va tilning yon 
yuzasida joylashgan bezlar shirasi-seroz (oqsil)-ya’ni suv, oqsil va tuzlardan iborat. 
Tilning o’zagida, qattiq va yumshoq tanglayda joylashgan so’lak shilimshiq bo’lib 
juda ko’p mustin saqlaydi. Jag’ osti va til osti bezlar aralash harakterga ega.