Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

Sensor tizimning gorizontal bo’yicha shakllanishidaresteptorlar
va 
neyronlar
orasidagi 
bog’lanish shu qavatlar ichida yuz beradi. 
Sensor tizimning asosiy vazifalari. 
Sensor tizim quyidagi asosiy vazifalar yoki operastiyalarni 
amalga oshiradi. 1) signallarni topish (aniqlash) 2) signallarni bir-biridan ajratish, 3) 
signallarni o’tkazish va o’zgartirish, 4) ma’lumotlarni kodga solish, 5) signallarning u yoki bu 
xossalarini detektorlash, 6) obrazni topish. 
Signallarni topish.
- Bu hodisa maxsus hujayra-resteptorlarda rỷyobga chiqadi. Bu hujayralar 
fizik va kimyoviy shakldagi ta’sirotlarni nerv impulslariga aylantiradi. 
Resteptorlarning sinflanishi. 
Amaliyotda resteptorlarning psixofiziologik sinflanishi muhim 
ahamiyatga ega bo’lib, ta’sirotlarga nisbatan sezish xarakteriga ko’ra: insonlarda ko’ruv 
eshituv, hid biluv, ta’m biluv resteptorlari, termo-proprio- vestibuloresteptorlar va og’riq 
resteptorlari tafovut etiladi. . 
Resteptorlar ichki va tashqi resteptorlar deb ataluvchi ikkita katta guruhga ham bo’linadi. 
Ichki resteptorlar (interoresteptorlar) va tashqi (ekstraresteptorlar).Interaresteptorlarga 
vestibulo-va 
proprioresteptorlar 
(tayanch-harakat 
apparatini 
resteptorlari) 
hamma 
vissteroresteptorlar (ichki organlar holatidan signal beruvchi) resteptorlar kiradi. 
Ekstraresteptorlarga esa eshituv, ko’ruv, hid biluv, ta’m biluv resteptorlari kiradi. 
Resteptorlarning tashqi muhit bilan aloqasining xarakteriga ko’ra distant, ta’sirlovchi 
manbadan axborotni ma’lum masofadan qabul qilinadi. (Ko’ruv, eshituv va hid biluv) va 
kontakt, resteptorlar ta’sirlovchini bevosita ta’sirida qo’zg’aladi (tam biluv, taktil). 
Ta’sirlovchilarning tabiatiga ko’ra: resteptorlar: fotoresteptorlar, mexanoresteptorlar va 
boshqalarga bo’linadi.
Barcha resteptorlar birlamchi – sezuvchi va ikkilamchi – sezuvchi resteptorlarga bo’linadi. 
Birlamchi sezuvchi resteptorlarga hid biluv, taktil va proprioresteptorlar kiradi. Ularning 
o’ziga xos tomoni shundan iboratki, ta’sirlovchi energiya nerv impulsga sensor tizimning 
birinchi neyronida yuzaga chiqadi. Ikkilamchi sezuvchi resteptorlarga ta’m biluv, kuruv, 
eshituv, vestibulyar apparat kiradi. Ularda ta’sirlovchi bilan birinchi neyron o’rtasida maxsus 
resteptor hujayrasi bo’lib, impulslar generastiya qilmaydi. Shunday qilib, birinchi neyron 
bevosita qo’zg’almasdan balki resteptor hujayrasi orqali qo’zg’aladi. 
Resteptorlarning umumiy qo’zg’alish mexanizmlari. 
Resteptor hujayralarida tashqi muhitdan 
berilgan ta’sirotlar yangi resteptor signaliga aylanadi yoki sensor signali transdukstiyasi 
amalga oshiradi. Bu jarayon 3 boskichni o’z ichiga oladi.
1.Hid taratuvchi molekula yoki ta’m biluv moddasi (hid biluv, ta’m biluv) yorug’lik (kuruv) 
yoki mexanik ta’sirotlar bilan resteptorlar hujayra membranasida joylashgan oqsil molekulasi 
bilan o’zaro aloqasi yuzaga chiqadi. 
2. Resteptor hujayralarida sensor signallarning hosil bo’lishi va uning uzatilishiga bog’liq 
bo’lgan jarayonlar ro’y beradi. 
3.Resteptor membranasida joylashgan ion kanallari ochilish va ular orqali ion tok oqimi o’ta 
boshlaydi. Bu o’z navbatida resteptor hujayra membranasini depolyarizastiyaga uchratadi 
(resteptor potenstiali deb ataluvchi potenstial yuzaga chiqadi). 
Birlamchi sezuvchi resteptorlarda bu potenstial membranani o’ta sezuvchan qismlarga ta’sir 
etib, harakat potenstialni generastiyasini yuzaga chiqaradi – (elektr nerv impulslari). 
Ikkilamchi-sezuvchi resteptorlarda, resteptor hujayralarning presinaptik membranasidan 
mediatorlar ajratilishini yuzaga chiqaradi. Mediator (masalan, astetilxolin) birinchi neyronni 
postsinaptik membranasidagi qutblanishni o’zgarishiga olib keladi (postsinaptik potenstial 
generastiyasi yuzaga chiqadi) sensor tizimning birinchi neyronida hosil bo’lgan postsinaptik 
potenstial generator potenstial deb ataladi.

---

215 
Sensor tizimni absolyut sezgirligi bo’sag’a reakstiyasi bilan o’lchanadi. Sezgirlik va bo’sag’a 
bular xarakteriga ko’ra bir-biriga qarama-qarshi tushunchalardir: bo’sag’a qancha yuqori 
bo’lsa, sezgirlik shuncha past yoki aksincha. 
Resteptor elementlarini adekvat ta’sirlovchilarga (odatda, ularga evolyustion moslashgan) 
sezuvchanligi juda yuqori. Masalan, hid biluv resteptori, hid taratuvchi bitta molekula 
ta’sirida ham – hid bilish ro’yobga chiqadi. Eshituv resteptorlarning sezuvchanligi ham 
me’yorida: agar u juda yuqori bo’lganida edi, biz qulog’imiz ostida doimo shovqin eshitgan 
bo’lardik.