Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot instituti “Umumiy xirurgiya va travmatologiya” kafedrasi

1)
 
embrional davrdagi rivojlanish negizida kelib chiqqan kistalar 
(bularga dermoid kistalar, oddiy kistalar, bezdagi fibroz-kistoz o’zgarishlar va 

---

170 
bezning polikistoz buyrak yoki jigar tipi bo’yicha polikistoz o’zgarishlari 
kiradi); 
2)
 
yallig’lanish jarayoni sababli kelib chiqqan kistalar (bez 
bo’laklarining chiqaruv yo’li bekilib qolishidan paydo bo’lgan soxta, ko’p 
kamerali, retentsion kistalar); 
3)
 
jarohat oqibatida yuzaga kelgan kistalar; 
4)
 
o’sma-kistalar (tsistadenoma, tsistadenokartsinoma, teratoma); 
5)
 
parazitar kistalar (exinokokk). 
Patologik 
anatomiyasi. 
Kistalarning 
hosil bo’lish sababi va 
mexanizmlariga, devorlarining tuzilish xususiyatlariga ko’ra me’da osti 
bezining shuningdek chin va soxta kistalarini farq qilish lozim. 
Chin kistalarga tug’ma bezning tug’ma dizontogenetik kistalari, 
orttirilgan retentsion kistalar, tsistadenomalar va tsistadenokartsinomalar 
kiradi. Chin kista ichki yuzasida epitelial qavat borligi uning nisbiy xususiyati 
hisoblanadi. Chin kistalar bez kistalarining 20 foizini tashkil qiladi. 
Soxta kistalar 
Soxta kistalar birmuncha ko’proq kuzatiladi (hamma kistalarning 80 
foizi). Ular tez orada to’qimaning o’choqli nekrozi, bez devorlarining 
emirilishi, pankreatik shira ajralib chiqishi va bez tashqarisiga qon quyilishi 
bilan o’tadigan o’tkir destruktiv pankreatit yoki me’da osti bezi shikastidan 
keyin xosil bo’ladi. Soxta kista devorlari zichlashgan qorin pardasi va fibroz 
to’qimadan iborat bo’lib, chin kistadan farqli ravishda ichki tomonida epitelial 
qavati emas, balki granulyatsion to’qimasi bo’ladi. Soxta kista bo’shlig’i 
odatda suyuqlik va nekrotik to’qimalar bilan to’lgan bo’ladi. Suyuqligining 
xarakteri har xil bo’ladi. Soxta kista me’da osti bezining boshchasi, tanasi va 
dum qismida joylashishi mumkin va katta o’lchamlarda bo’ladi. Soxta kistada 
suyuqlik miqdori aksariyat 1-2 l va undan ko’proq bo’ladi. 
Klinikasi 
va 
diagnostikasi. 
Me’da 
osti 
bezi 
kistalarining 
simptomatologiyasi kista etiologiyasiga, uning o’lchamlariga, joylashuviga va 
qancha vaqtdan buyon mavjudligiga bog’liq. Kista o’lcharni kattalashmasdan 
ilgari u og’riq sezgilarini qo’zg’atmasligi mumkin va bemorni tekshirganda 
mezogastriyadagi sharsimon o’sma ko’rinishida topiladi. Me’da osti bezi 
o’smalari ko’pincha to’sh osti sohasida og’riq paydo qiladi, og’riq orqaga 
yoki belning chap yarmiga o’tadi (90% gacha bemorlarda), bu ko’pincha 
travmatik yoki yallig’lanishga aloqador psevdokistalarida uchraydi. 
Kista me’da osti bezi boshchasida joylashganda umumiy o’t yo’li 
bosilishi va sariqlik paydo bo’lishi mumkin. Yuqorida aytilganidek, bemorni 
tekshirishda to’sh osti sohasida yoki mezogastriyda deyarli og’rimaydigan, 
konsistentsiyasi elastik, paypaslab ko’rilganda va nafas olganda kam 

---

171 
siljiydigan sharsimon o’sma aniqlanadi. 
Kista asta-sekin avj olib kechishi va birmuncha o’tkir kechishi mumkin. 
Keyingi xolda kista qisqa vaqt ichida kattalashib ketadi, boshqa a’zolarda 
og’ir funktsional buzilishlar keltirib chiqaradi va asoratlar bilan o’tadi. 
Me’da osti bezining eng ko’p uchraydigan asoratlaridan kista 
bo’shlig’iga qon quyilishi, yiringlanish, yorilib peritonit rivojlanishi, tashqi va 
ichki oqmalar, qo’shni a’zolar bosishidan kelib chiqadigan buzilishlarni 
ko’rsatib o’tish mumkin. 
Diagnostikasi. Klinik simptomlarni hisobga olishdan tashqari, me’da 
osti bezi kistasining diagnozi maxsus tekshirish usuli ma’lumotlariga 
asoslanadi. Siydik va qonda me’da osti bezi fermentlarining biroz oshishidan 
tashqari, ba’zan ularning o’n ikki barmoqli ichak suyuqligida kamayib ketishi 
qayd qilinadi. 
Rentgenologik tekshirishda me’da, ko’ndalang chambar ichakning 
odatdagi vaziyatidan oldinga va yuqoriga yoki pastga surilganligi aniqlanadi. 
Kompyuter tomografiyasi va ultratovush bilan skanirlash me’da osti bezi 
bilan bog’liq bo’lgan tuzilmaning suyuqlik bilan to’lganligini aniqlashga 
yordam beradi. 
Me’da osti bezi kistalarini differentsial diagnostika qilishda me’da osti 
bezi o’smalari, aorta anevrizmasi, qorin pardasi orqasidagi limfatik tugunlar 
o’smasi, jigar o’smalari va kistalari, gidronefroz va buyrak o’smalari, 
chambar ichak tutqichi kistalarini istisno qilish zarur. 
Davolash. Me’da osti bezi kistalariga davo qilish uchun quyidagi 
operatsiyalar taklif qilingan: marsupializatsiya, kistani oddiy drenaj qilish, 
kistaning ichki drenaji, kistani kesish va bezni qisman kista bilan rezektsiya 
qilish. Me’da osti bezi kistalarini operatsiya usuli bilan davolashning har 
xilligi kistaning kelib chiqish formalari ko’pligiga va ularning rivojlanish 
darajasiga bog’liq. 
Psevdokistalarda drenaj qiladigan turli operatsiyalar qo’llaniladi. 
Bezning dum qismida joylashgan me’da osti bezi kistalarida me’da orqali 
tsistogastrostomiya qilish buyuriladi. Bu kista bilan me’da o’rtasida 
anastomoz hosil qilishdan iborat. Me’da osti bezi boshchasida joylashgan 
unchalik katta bo’lmagan kistalarda transduodenal tsistoduodenostomiya 
qilinadi, bu kista bilan o’n ikki barmoqli ichak o’rtasida anastomoz hosil 
qilishdan iborat. Bez tanasi va boshchasida kelib chiqadigan yirik kistalarda 
kista bilan funktsiyasi to’xtatib qo’yilgan och ichak qovuzlog’i o’rtasida 
anastomoz hosil qilinadi .

---

172 
Pankreatikoeyunostomiya turlari 
- Cattell bo’yicha; б - Catlell A.A.Shalimov modifikatsiyasida; в - Puestovv-I 
bo’yicha; г -Puestovv-II bo’yicha;
 
Peritonit bilan asoratlangan yorilgan kistalarda, kistaning yiringlashishi 
bilan bog’liq septik holatda uning devorlari parietal qorin pardasiga va teriga 
tikib qo’yiladi. Operatsiya bilan davolashdan keyin 90-95% hollarda yaxshi 
natijalar olingan. 
Me’yoriy dekompressiya va xolangiomanometriya o’tkazish uchun moslama 
O’t yo’llarini ikkitalik drenajlash sxemasi. 
Teri orqali jigar orqali endobiliar operatsiyalar 
Bunday operatsiyalarga ko’rsatmalar klinik, laboratoriya va instrumental 
tekshirish usullari bilan belgilanadi. 

---

173 
Agar mexanik sariqlik xavfli kasalliklarga bog’liq bo’lsa, hatto bilirubin 
miqdori nisbatan yuqori bo’lmaganda teri orqali jigar orqali xolangiografiya 
va o’t yo’llarini teri orqali jigar orqali drenaj qilishdan foydalaniladi. 
Mexanik sariqlikka xavfsiz kasalliklar sabab bo’lib, yuqori xoliemiya va 
davolashning endoskopik metodlari naf bermaganda yoki yaxshi natijalarga 
olib kelmaganda, xirurgik operatsiyalar esa jiddiy xavf ostida bo’lganda o’t 
yo’llarini teri orqali jigar orqali drenaj qilishga kirishiladi. O’t yo’llarini teri 
orqali jigar orqali drenaj qilishga monelik qiladigan xollarga jigarning ko’p 
sonli metastatik zararlanishi, jigar-buyrak etishmovchiligi korrektsiya 
qilinmaydigan bemorlar ahvolining nihoyatda og’irligi, qon ketish xavfi 
bo’lgan o’zaro gipokoagulyatsiyani kiritish mumkin. Klinikaga keltirilgan 
hamma bemorlar suv-tuz balansi, kislota-ishqor holati, gemodinarnika va 
nafas buzilishini korrektsiya qilishga qaratilgan endobiliar operatsiyaga puxta 
tayyorgarlikdan o’tadilar. Yoshi o’tgan va keksa bemorlar uchun bu 
tayyorgarlik alohida aharniyatga ega bo’ladi. Teri orqali jigar orqali 
endobiliar operatsiyaning asosiy uslublari tashqi va tashqi-ichki drenajlar 
hisoblanadi. Zararlanish xarakteriga ko’ra o’t yo’llarini kateterlashning u yoki 
bu turi bajariladi. 
O’sma yoki tiqilgan tosh sababli to’liq okklyuziyada tashqi drenajlash 
bajariladi: kateter obstruktsiya sohasi ustida o’rnatiladi. Gepatikoxoledoxning 
stenotik zararlanishlarida, xoledoxolitiazda tashqi-ichki drenajlash bajariladi, 
gepatikoxolangiostomaning distal qismini o’t yo’li segmenti bo’shlig’iga yoki 
o’n ikki barmoqli ichakka o’rnatilib, birmuncha fiziologik drenajlash hosil 
qilinadi. Biliar bosim normaga tushgandan keyin 2-3 hafta o’tgach, xolangit 
hodisasi bartaraf etilganda yoki birmuncha kamayganda tashqi-ichki 
kateterning tashqi uchi berkitiladi va drenajlash butunlay ichki drenajlashga 
o’tkaziladi. Har kuni o’tni bakteriologik tahlili qilinadi: ekspress-
bakterioskopiya va o’t suyuqligini ekish yo’li bilan. Klinik-biokimyoviy 
ko’rsatkichlarning musbat dinarnikasi va jigar funktsiyasining tiklanishi 
davolashning ikkinchi bosqichini o’tkazishga mezon bo’lib xizmat qiladi. 
Davolashning bu bosqichidan maqsad o’tning ichakka normal oqishini 
tiklashdan iborat. Xoledox terminal bo’limi va katta duodenal surg’ich 
stenozlarida stenozlangan sohani Gryuntsig kateteri bilan ballonli dilatatsiya 
qilinadi. 
Xoledox terminal qismi va biliodegistiv anastomoz stenozlari dilatatsiyasi. 

---

174 
Xoledoxolitiazda Oddi sfinkteri oldindan kengaytirilgandan keyin 
spazmolitik muolaja zarnirida toshlar tushiriladi. 
Xoledoxolitiazni davolashning yangi usuli - teri orqali jigar orqali 
drenajlab, keyin konkrementlarni tarkibida monooktanoin, mono- va 
diglitseridlar, xenodezoksixolat kislota kabilarni tutadigan eritmalar bilan 
eritish tobora diqqatni tortib kelmoqda. 
Hozirgi vaqtda o’t-tosh kasalligi bilan og’rigan bemorlarni davolashda 
jahon amaliyotida ekstrakorporal litotripsiya usuli qo’llanilmoqda. Bu usul o’t 
toshlarini zarbali to’lqinlar bilan mayda fragmentlargacha parchalashga 
asoslangan. Obturatsion sariqlikda jigardan tashqaridagi o’t yo’llarini teri 
orqali jigar orqali endoprotezlash metodi istiqbolli hisoblanadi. 
O’t yo’lining o’sma bilan stenozlangan bo’limiga rigid kateter - 
kateterga ulangan uzunligi 5-12 sm endoprotez transparietal kiritiladi. 2 sutka 
o’tgach bu kateter chiqarib olinadi, endoprotez esa biliar yo’lni umr bo’yi 
palliativ drenajlashni ta’minlaydi.