|
«Shanxay hamkorligi tashkiloti» (SHHT) – tichlik, xavfsizlik va
barqarorlikni mustahkamlash, o‘zaro savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish
maqsadida tuzilgan xalqaro hukumatlararo tashkilot. SHHT oltita davlatni –
Xitoy, Rossiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va O‘zbekistonni o‘z
ichiga oladi. SHHTning shakllanishi 1992 yildan Xitoy bilan chegaradosh besh
postsovet respublikalarining o‘zaro chegaralarni aniqlash bilan bog‘liq
muammolarni muhokama qilishdan boshlangan. ―Shanxay beshligi‖ deb nom
olgan bu tashkilot 1996 yilda Shanxayda, 1998 yilda Almatida, 1999 yilda
Bishkekda besh davlat rahbarlarining sammiti chegaralarni mustahkamlash,
chegara hududlarida qurolli kuchlarni qisqartirish kabi masalalarni kelishib, hal
etishga qaratildi. 2000 yil iyulida Dushanba sammitida tashkilotga oltinchi
bo‘lib O‘zbekiston Prezidenti I.A.Karimov kuzatuvchi sfatida qatnashdi. 2001
yil 15 iyunda SHanxay sammitida tashkilotga oltinchi bo‘lib O‘zbekiston
qo‘shildi, SHHT tuzish to‘g‘risidagi Deklarasiya e‘lon qilindi, «Terrorizm,
separatizm va ekstremizmga qarshi kurash to‘g‘risida Shanxay konvensiyasi»
imzolandi. 2002 yil iyulida Sankt-Peterburgda olti davlat rahbari «Shanxay
hamkorlik tashkiloti xartiyasi»ni qabul qildilar. 2003 yil may oyida Moskvada
SHHTning tashkiliy organlari, ramzlari tasdiqlanib, O‘zbekiston tashkilotning
yangi raisi etib belgilandi. 2003 yil sentyabrila Pekinda «SHHTga a‘zo
davlatlarning 20 yilga mo‘ljallangan savdo-iqtisodiy hamkorlik dasturi» qabul
qilinib, mahsulot, kapital, xizmat va texnologiyalar erkin aylanishi shartlari
belgilab olindi, SHHTning moliyaviy byudjeti ko‘rildi. 2004 yil iyunidan
Tashkilot to‘la ravishda ishga kirishdi. 2005 yilda Ostona sammitida va 2007 yil
15-16 avgustda Bishkek uchrashuvlarida Eron, Pokiston va Hindiston,
Mongoliya kuzatuvchi sifatida ishtirok etdi.
Hozirgi kunda SHHTdoirasida 130 ga yaqin hamkorlik loyihalari amalga
oshirilmoqda.
ShHT biror bir davlat yoki tashkilotga qarshi qaratilmaganligi va ochiq
faoliyat olib borilishi bilan xalqaro munosabatlarning yangi shaklini yuzaga
keltirdi, ―Shanhay ruhi‖ tushunchasiga yo‘l ochildi. Tashkilotning asosiy
maqsadlari:
- a‘zo davlatlar o‘rtasidagi o‘zaro ishonch va yaqin qo‘shnichilik
munosabatlarini mustahkamlash;
- mintaqada tinchlik, xavfsizlik, barqarorlikni birgalikda ta‘minlash va
saqlab turish siyosiy, savdo, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, madaniy sohalardagi
samarali hamkorlikka keng yo‘l ochib berish;
- energetika, transport, turizm, atrof-muhitni himoya qilish va boshqa
sohalardagi hamkorlikni kuchaytirish.
SHHT rahbar organi – Davlatlar Rahbarlari Kengashi. Barcha davlatlarning
soha vazirlari, Bosh prokurorlar, Chegara qo‘mitalari rahbarlari muntazam
38
uchrashib, ish olib boradilar. ShHTning doimiy faoliyat yurituvchi organlari
ikkita: 2004 yil 17 yanvarda Pekinda ShHT Kotibiyati va Toshkentda
Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi ijroiya qo‘mitasi ishga tushdi.
SHHTning eng muhim 3 ta vazifasi 2001 yil 15 iyunda «Terrorizmga,
separatizmga hamda ekstremizmga qarshi kurash haqidagi Shanxay
Konvensiyasi» qabul qilinib, belgilab berildi:
1) terrorizmga qarshi birgalikda kurashish;
2) separatizm (ayirmachilik) ga qarshi kurash;
3) ekstrimizmga qarshi kurash.
2000 yilning sentyabr oyida ham BMT Bosh Assambleyasi «Ming yillik
sammiti»da, 2003 yil 29 mayda SHHTning Moskva sammitida, 2004 yil 17
iyunda Toshkent sammitida, 2005 yil 5 iyulda Ostona ShHTning sammitlarida
Prezidentimiz mintaqamiz xavfsizligini ta‘minlash bilan bog‘liq bo‘lgan xalqaro
terrorizm va narkobiznesga qarshi faol kurashish, Markaziy Osiyo
mintaqasidagi barqarorlik va xavfsizlikni ta‘minlash va jahon xavfsizlik tizimini
takomillashtirish muammolariga e‘tibor qaratdi. Mintaqa xalqlari uchun o‘ta
muhim ahamiyatga ega bo‘lgan bu jarayonni to‘g‘ri anglab etgan Markaziy
Osiyo mamlakatlarining rahbarlari faqat 2000 yilning o‘zida bir necha bor
uchrashuvlar o‘tkazdi. Xususan, 2000 yil oktyabr oyida Toshkentda, bo‘lib
o‘tgan uchrashuvda «Markaziy Osiyoda narkotiklarning noqonuniy savdosi,
uyushgan jinoyatchilik va terrorchilikka qarshi kurash bo‘yicha hamkorlikning
ustuvor yo‘nalishlari» to‘g‘risidagi o‘ta muhim hujjat imzolandi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
