Abror to‟rayev

 

  Mustaqil Davlatlar Hamdustliga (MDH). 1991 yil 21 dekabrda Almatida 

11  davlat:  Rossiya,  Ukraina,  Belorus,  Qozog‘iston,  O‘zbekiston,  Qirg‘iziston, 

Tojikiston,  Turkmaniston,  Azarbayjon,  Armaniston,  Moldaviya  davlatlari 

boshliqlarining  kengashida  MDH  tuzildi.  MDHga  1993  yil  24  dekabrda 

Ashxabadda  Gruziya  ham  qo‘shildi.  O‘zbekiston  mazkur  MDH  tashkilotining 

iqtisodiy integrasiya doirasida qatnashib kelmoqda. 

---

 

35 

MDH  bir  butun  davlat,  federasiya  yoki  mamlakat  emas,  harbiy  blok  ham 

emas,  balki  davlatlar  hamdo‘stligining  yangicha  shakli.  Unga  kiruvchi  har  bir 

davlat xalqaro hukuqning mustaqil va teng huquqli sub‘ektidir. 

MDH  1991  yil  8  dekabrda  Minsk  shahrida  SSSRning  barham  topishi 

munosabati  bilan  shakllandi.  Uning  vujudga  kelishi  haqidagi  hujjat  -  bitimga 

dastlab  uch  mustaqil  davlat  –  Rossiya  Federasiyasi,  Ukraina  va  Belorussiya 

rahbarlari imzo chekdilar. Bitimni imzolagan davlatlarning hududiy butunligini 

tan  olish,  hurmat  qilish  hamda  amaldagi  chegaralar,  ularning  ochiqligi  va 

fuqarolarning harakat erkinligi e‘tirof etildi. 

MDH a‘zolari xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta‘minlash, harbiy xarajat va 

qurollarni  qisqartirish  chora-tadbirlarini  amalga  oshirishda  hamkorlik  qilishga 

kelishib  oldilar.  Hozirgacha  ikki  yuzdan  ortiq  normativ  va  tavsifiy  hujjatlar 

qabul qilindi. SHu bilan birga, tomonlar bir-birlarining yadrosiz zona va betaraf 

davlat statusiga erishish uchun olib boriladigan harakatlarini hurmatlaydilar. 

MDH  a‘zolarining  birgalikdagi  faoliyati  sohasiga  quyidagi  tadbirlar 

kiritildi: 

  – tashqi siyosiy faoliyatlarni muvofiqlashtirish, mudofaa siyosati va tashqi 

chegarani muhofaza qilish; 

  – umumiy iqtisodiy muhitni shakllantirish va rivojlantirish, Umumevropa 

va Evroosiyo bozorini shakllantirish; 

  – iqtisodiy islohot o‘tkazish; 

  – bojxona siyosatini birga olib borish; 

  – transport va aloqa, shuningdek, energetika tizimlarini rivojlantirish; 

  – salomatlik, atrof-muhit va ekologik xavfsizligini saqlash; 

  – uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashish. 

1991  yil  21  dekabrda  sobiq  SSSRning  uch  slavyan,  Markaziy  Osiyodagi 

besh,  Zakavkazedagi  uch  respublika  rahbarlari  Olmaotada  uchrashib, 

Hamdo‘stlik hujjatlariga jami 11 respublika imzo  chekdi. Keyinchalik Gruziya 

qo‘shildi. 

MDHning  yuqori  Oliy  organi  –  «Davlat  boshliqlari  Kengashi», 

shuningdek, «Hukumat boshliqlari Kengashi», «Iqtisodiy Kengash», «Mudofaa 

vazirlari  Kengashi»,  «Tashqi  ishlar  vazirlari  Kengashi»  hisoblanadi.  Ijroiya 

organi «Muvofiqlashtiruvchi qo‘mita» deyiladi. Uning qoshida doimiy kotibiyat 

ishlaydi.  Davlat  boshliqlari  Kengashi  bir  yilda  kamida  ikki  marta  o‘tkaziladi. 

Kengashning  navbatdan  tashqari  majlisi  MDH  a‘zosi  bo‘lgan  -  har  qanday 

davlat tashabbusi bilan chaqiriladi. MDH organlarining faoliyati MDH Nizomi 

bilan tartibga solinadi. 

-  MDH  organlari  faoliyatini  mablag‘  bilan  ta‘minlash  (xarajatlari)  a‘zo 

davlatlarning  xizmat  yuzasidan  bo‘lgan  ishtiroki  tartibi  bo‘yicha  taqsimlanadi 

va MDH organlari byudjeti to‘g‘risidagi maxsus bitim asosida o‘rnatiladi. 

MDHning  asosiy  maqsadlarini  amalga  oshirish  uchun  hamdo‘stlik 

davlatlari o‘zaro munosabatlarida quyidagi qoidalarga rioya qiladilar: 

1)  davlat suverenitetini o‘zaro tan olish va hurmat qilish; 

---

 

36 

2)  teng huquqlilik va bir-birlarining ichki ishlariga aralashmaslik; 

3)  iqtisodiy kuch yoki boshqa tazyiq uslublarini qo‘llashdan voz kechish; 

4)  bahsli  muammolarni  kelishtiruvchi  vositalar  va  xalqaro  huquqning 

boshqa hamma e‘tirof qilgan tamoyil va normalari asosida hal qilish. 

Shu  bilan  bir  qatorda,  MDH  a‘zolari  hamkorlikning  boshqa  yo‘llarini 

topib,  Shanxay  Hamkorlik  Tashkiloti  (ShHT)  va  EvrAzES  kabi  xalqaro 

uyushmalarda qatnashmoqdalar. 

O‘zbekiston  MDHning  Kollektiv  Xavfsizlik  shartnomasida  1992-1999 

yillarda qatnashdi. 2005 yildan boshlab yana KXShda qatnashmoqda. 

MDH  faoliyatining  dastlabki  yillarida  (1991-1994  yillarda)  Hamdustlikka 

a‘zo  mamlakatlarda  milliy  manfaatlar  ustuvor  o‘ringa  ega  bo‘ldi.  Buning 

natijasida  o‘zaro  tashqi  savdo  aloqalari  sezilarli  darajada  zaiflashdi.  MDH 

mamlakatlarining  aksariyati  uzoq  xorij  mamlakatlari  bilan  iqtisodiy  hamkorlik 

munosabatlarini  rivojlantirishga  ustuvorlik  berdilar.  Ekspertlar  fikricha,  Sobiq 

Ittifoq  respublikalari  o‘rtasidagi  xo‘jalik  aloqalarining  buzilishi  natijasida 

pirovard mahsulot ishlab chiqarish hajmi 35-40 foizga kamaydi. 

MDH doirasida qabul kilingan dastlabki eng muhim hujjat Iqtisodiy ittifoq 

to‘g‘risidagi  Shartnoma  hisoblanadi  (1993  yil  sentyabr).  Mazkur  hujjatda 

iqtisodiy  integrasiya  jarayonlarini  chuqurlashtirishning  quyidagi  asosiy 

bosqichlari belgilab berildi: 

1)  davlatlararo (ko‘p tomonlama) erkin savdo uyushmasi;  

2)  bojxona ittifoqi;  

3)  tovarlar, xizmatlar, kapitallar va ishchi kuchi bozori;  

4)  valyuta (pul) ittifoqi. 

1994  yilning  aprelida  erkin  savdo  zonasi,  1994  yilning  oktyabrida  to‘lov 

ittifoqi  va  Iqtisodiy  ittifoqning  doimiy  faoliyat  ko‘rsatuvchi  organi  sifatida 

Davlatlararo iqtisodiy qo‘mita (DIQ) tashqil etish to‘g‘risidagi bitim imzolandi. 

Uzoq  tarixiy  rivojlanish  mobaynida  yuzaga  kelgan  chuqur  integrasion 

aloqalar,  ishlab  chiqarishning  mamlakatlar  bo‘yicha  ixtisoslashuvi,  korxona  va 

tarmokdar  darajasidagi  keng  tarmoqli  kooperasiya,  umumiy  infratuzilmaning 

majudligi MDH tashqil topishining ob‘ektiv asosi hisoblanadi. 

MDH  doirasida  qabul  qilingan  bitimlar  va  shartnomalarni  muvaffaqiyatli 

amalga oshirish uchun quyidagi tamoyillarga amal qilinmokda: 

1)  integrasion  aloqalarni  rivojlantirish  ixtiyoriylik  asosida  ham  ikki 

yoqlama, ham ko‘p tomonlama shartnomalardan foydalanish yordamida 

bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda; 

2)  huquqiy  integrasiya  o‘zaro  manfaatdorlikka  asoslanmoqda  va  hamkor 

davlatlarga ziyon etkazmaslikka alohida e‘tibor qaratilmokda; 

3)  zaruriyat  tug‘ilganda,  MDH  a‘zolariga  ularning  mas‘uliyati  ostida  va 

aniq iqtisodiy natijalarni ko‘zda tutib jamoaviy yordam ko‘rsatilmoqda; 

4)  hamkor  mamlakatlardagi  iqtisodiy  islohotlar  rag‘batlantirilmoqda  va 

ularga har tomonlama yordam ko‘rsatilmokda; 

5)  mamlakatlararo  munosabatlarda  bozor  sub‘ektlari  orasidagi  gorizontal 

---

 

37 

aloqalarga 

ustuvorlik 

berilmoqda, 

mikrodarajadagi 

integrasion 

aloqalarni,  iqtisodiy  hamkorlikning  yangi-yangi  shakllarini  keng 

ko‘lamda rivojlantirish ko‘zda tutilmokda.