Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Izbe-iz baǵınıńqılı qospa gáp
Baǵınıńqı gápleri bir-birine ǵárezli, izbe-iz baǵınıwı jolı menen bas gápke baylanısqan qospa gápke izbe-iz baǵınıńqılı qospa gáp deymiz. Mısalı: Quyashtıń júzi jıltıraǵan menen, jawǵan qar erimey, qaqaman suwıq baslanıp ketti.
Bul kóp baǵınıńqılıq qospa gáptegi dáslepki baǵınıńqı gáp (Quyashtıń júzi jıltıraǵanı menen) bas gápke qatnaslı emes, ol ekinshi baǵınıńqı gáp penen (jawǵan qar erimey) qarama-qarsı mánide baylanısıp, sol ekinshi gáp arqalı bas gápke baylanısadı.
Izbe-iz baǵınıńqılı qospa gáp gáptiń baǵınıńqı gápleriniń bas gáp penen bayalanısıw kestesi tómendegishe: Jerdiń tońı ketip, báhár jaqınlaǵanda, Turımbet Jumabayǵa bardı.
Baǵınıńqılı qospa gáplerdiń irkilis belgileri
1.Baǵınıńqı qospa gáptiń jay gápleriniń arası útir arqalı bólinip jazıladı. Mısalı: Oqıw sonday qızıqlı bolıp, oǵan kursantlar kútá kewilli qatnastı. Bilimi keń, mádeniyatı joqarı, xosh kewilli hám kisige úyirsek bul adamlar oǵan júdá unap qaldı, sonlıqtan ol endi óziniń barlıq ómiriniń usı semya menen baylanısta ótetuǵının túsindi.
Ǵaz-ǵaz basıp jas náreste júrgende,
Adam ushıp keń kosmostan kelgende,
Súygenine qosılǵanda jigit, qız,
Quwanǵanbız usılardı kórgende.
2.Eger baǵınıńqı gáp bas gáptiń ortasında kelgende, onda baǵınıńqı gáptiń eki jaǵınan útir qoyıladı. Mısalı: Qızlar, poezd uzaq shıǵıp ketkenshe, aq oramalların bılǵap jelbiretip qaldı. Oy jerdiń paxtası, suwǵarıw waqtında suw kóbirek ketkenlikten, tez rawajlanbaydı.
3.Baǵınıńqı gáp bas gáp penen baǵındırıwshı dánekerler arqalı baylanısıp kelse, útir dánkerlerden burın qoyıladı. Mısalı: Mashinanıń kabinası bos emes eken, sonlıqtan, bir ózim mashinanıń úsyine mindim. Gúlayda onıń sózin esitpedi, sebebi bul waqıtta poezd ornınan qozǵalıp júrip ketken edi.
Aralas qospa gáp
Qospa gápler tek eki jay gápten dúzilip qoymay, birneshe jay gáptiń hártúrli sintaksislik baylanısınan da dúziledi. Bunday jaǵdayda onıń quramı dizbekli, baǵınıńqılı hám dánekersiz qospa gáplerdiń aralas baylanısınan dúziledi. Usınday kóp jay gápli qospa gápler aralas qospa gáp dep ataladı. Aralas qospa gápler eń kemi úsh jay gápten dúziledi. Mısalı: Ernazar hayran bolıp Qasımǵa júdá qatal názer taslap edi, ol otırıwǵa taqat ete almay, ornınan tikeyip esikke qaray sekre bergeni, aǵa biy shaqqan shalǵayınan tutıp qaldı. Bul aralas qospa gápte úsh jay gáp bar. Olardıń birinshi jay gápi menen ekinshi jay gápi dánekersiz, intonaciya arqalı baylanısqan, al ekinshi jay gápi menen úshinshi jay gápi baǵınıńqı baylanısqan.
Eger aralas qospa gáp úsh gápten dúzilse birde baǵınıńqı gáp bas gáplerden burın keledi de, birde bas gáplerdiń ortasında keledi. Mısalı: 1.Kúnniń qızıl nurı aspannıń úshten bir bólegin qaplap, kún nurınan appaq taw órkeshleri anıq kórinip tur, kún ashıq edi. (baǵınıńqı gáp, bas gáp, bas gáp). 2.Jumabay shananıń jibin iynine saldı, Jamiyla asay menen shananıń artınan iyterip, ekewi shaqqan adım atıp júrip ketti. (bas gáp, baǵınıńqı gáp, bas gáp)