Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Sózdiń tuwra hám awıspalı mánleri
Sózlerdiń leksikalıq mánisi eki túrli boladı: tuwra máni hám awıspalı máni. Sózlerdiń tiykarǵı (dáslepki) leksikalıq mánisine tuwra máni dep ataladı. Sózlerdiń dáslepki tuwra mánisinen awısıp qollanılıwına awıspalı máni delinedi. Awısqan mániler sózlerdiń turmıs talabına sáykes qosımsha mánileri bolıp tabıladı. Mısalı: Altın 1080 gradusta eriydi. Bunda “altın” sózi óziniń tiykarǵı leksikalıq mánisinde (metall mánisinde) qollanǵanlıqtan tuwra máni ańlatıp tur. Al, “Studentlik altın dáwirim” degen gápte óziniń tiykarǵı (metall) mánisinde emes, basqa mánide “qádirli” degen mánide qollanǵanlıqtan awıspalı máni ańlatqan. Demek, sózdiń awıspalı mánisi degenimiz, sózdiń dáslepki leksikalıq mánisinen basqa ekinshi bir mánide qollanılıwı eken. Taǵı bir mısal: Sháynekte suw qaynadı. (tuwra mánide). Atızda miynet qaynadı. (awıspalı mánide).
Awıspalı mánili sózler kóbinese ótkir obrazlı bolıp keledi. Sonlıqtan olar kórkem shıǵarmalarda bir nárseni obrazlılıq, ótkirlik penen súwretlew ushın qollanıladı. Sonlıqtan olar kórkem shıǵarmalarda kórkem súwretlew quralları xızmetin atqaradı. Sózdiń awıspalı mánisi zatlar, qubılıslar arasındaǵı uqaslıq yáki baylanısqa qaray dáslepki zattıń atı menen ekinshi bir zattı yáki qubılısti qayta ataw arqalı payda boladı. Sózlerdiń awısqan mánileri arqalı metafora, metonimiya, snekdoxa sıyaqlı awıspalı mániler payda boladı.
Kóp mánili sózler
Sózlerdiń leksikalıq mánileri bir mánili hám kóp mánili sıpatqa iye boladı. Bir ǵana leksikalıq mánini bildiretuǵın sózler bir mánili sózler dep ataladı. Mısalı: kitap, dápter, jer, baǵman t.b. Eki yamasa birneshe mánide qollanılatuǵın sózlerge kóp mánili sózler dep ataladı.
Kóp mánili sózlerdiń mánileri bir-birine jaqın bolıp, bir sóz shaqabınan jasaladı.Olardıń qaysı mánide ekenligin sóz dizbeginde yamasa gáp ishinde kelgende (kontekstte) kelgende ǵana anıqlawǵa boladı. Al jeke turǵanda bolsa ol ulıwma máni bildiredi. Mısalı: bas (tuwra mánisi adamnıń bası) – tawdıń bası, japtıń bası, sózdiń bası: ayaq (tuwra mánisi adamnıń ayaǵı) – japtıń ayaǵı, gáptiń ayaǵı, kósheniń ayaǵı t.b. Tilimizdegi kópshilik sózler kóp mánili túrde ushrasadı. Sózlerdiń awıspalı mánide qollanılıwı arqalı kóp mánilik payda boladı. Kontekst arqalı sózler birneshe mánilerdi bildiredi. Sóz mánisiniń awısıp qollanılıwı belgili bir nızamlıqlarǵa tiykarlanadı. Solardıń eń áhimiyetlileri metafora, metanomiya, sinekdoxa usılları bolıp tabıladı.