Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Maqullawshı sóz-gápler
Maqullawıshı sóz-gápler tiykarǵı gápten ańlasılǵan pikirge maqullaw yamasa soǵan kelisim beriw mánisin bildiredi. Maqullawıshı sóz-gápler wazıypasın awa, bar, álbette, durıs, tuwrı, múmkin, maqul, ájep, yaqshı, meyli, júdá, jaqsı, júdá maqul t.b. modal sózler atqaradı. Sóz-gáplerdiń bul túri soraw-juwap gáplerde kóplep ushırasadı. Mısalı:
– Qaysı Ayzada ol? Siziń klastaǵı ma? Awa. – Sonda onı usı jerge tigesiz be? – Álbette. – Durıs pa, joldas Dáwletov? – Durıs. – Sen barıp qazını alıp kel. – Ájep. Búgin siziń úyde qonamız. – Júdá jaqsı.
Biykarlawshı sóz-gápler
Biykarlawshı sóz-gápler tiykarǵı gáp arqalı aytılǵan pikirge sólylewshiniń biykarlaw mánisindegi juwabın yamasa kelisim bermeytuǵının bildiredi. Bul gáptiń wazıypasın joq, yaq, yag-á, hesh, hesh nárse, heshqanday, durıs emes, nadurıs t.b. biykarlaw mánisindegi sózler atqaradı. Mısalı: - Ol kisi úyinde bar ma? – Joq. Ayparsha jılaǵanbısań? – Jaq. – Siz ayıbıńızdı moyınlaysız ba? – Yaq. – Siz ózińiz tuwralı ne aytasız? – Hesh nárse.
Soraw sóz-gápler
Soraw sóz-gápler tiykarǵı gápten ańlasılǵan pikirge qatnaslı sóylewshiniń sorawın bildiredi? Sóz-gáplerdiń bul túri nege, newe, ne ushın, ya, solay ma, máselen, ırastan ba, durıs pa, solay de, bul nesi, qáydem t.b. sózler arqalı bildiriledi. Soraw sóz gápler anıq soraw sóz mánisinde keliw menen qatar emcional modallıq mánige iye boladı. Mısalı: - Buǵan xojalıq basshısı ayıplı? – Nege? – Mirzam aǵanı bir jawız atıp ketipti. – Ya, ne ushın? – Búgin muǵallimimiz sabaqqa kelmeydi. – Ne ushın?
Soraw sóz gáplerdiń keyinine soraw belgisi qoyıladı.
Tańlaq sóz-gápler
Tańlaq sóz-gápler tiykarǵı gápten ańlasılǵan pikrge, waqıya, hádiyselerge sóylewshiniń hártúrli tuyǵı-sezimlerin (tańlanıw, qayǵırıw, quwanıw t.b) bildiredi. Tańlaq sóz-gáplerdiń xızmetin, kóbinese tańlaqlar atqaradı. Mısalı: Uwh! Jumagúl bir gúrsindi. Yasha! Hamiydulla endi tiri qaldı. Ya quday! Seyilbek quwanǵannan baqırıp jiberdi. Oho! Aǵamnıń qolı tap temirshi ustanıń qolınday sira qayıspaydı. Biyshara! Biyshara! - dedi Shaxzada suwıq demin alıp.
Geypara tańlaq sóz-gápler buyrıq mánisinde de keledi. Buyrıq mánisindegi tańlaq sóz-gáplerdiń wazıypasın modallıq mánige ótken feyiller, tańlaq hám eliklewish sózler atqaradı. Mısalı: Boldı! Usı kúlgenińiz jeter. Ósh! Ol gápiń biykar. Shuw! – dep ákem ala ózgizge shıbıq kóterdi. Posh! Posh! Jol ber, shgıń bir shetke. – Tús páderińe nálet! Qayaqqa qashıp bartırsań? – Toqta! – Tsss! - dedi Ubaydulla. Tınısh! Sózdi toqtatıń. Qáne, kettik, shuw-shuw! Júrseń-á! Tez! Tez! Qoysań-á! – dep Bektay jalt burıldı.
Tańlaq sóz-gáplerden keyin aytılıw intonaciyasına qaray úndew, noqat belgileri qoyıladı.