Abituriyentlarga qulayliklari mitoz va meyoz

Abituriyentlarga qulayliklari

---

---

MITOZ VA MEYOZ
II qism
ABITURIYENTLARGA QULAYLIKLARI:
Har bir mavzuga doir nazariyalarni to’liq egallaysiz
Har bir masalalarni tenglamalarda yechish usullari
Original va yangicha masalalar 
DTM tomonidan taqdim etilgan eng sara masalalar

---

#MITOZ VA MEYOZDA

xromasoma va DNK (xromatida) holati.
(n - xromasoma c - DNK soni)
MITOZ sikli
°°°°°°°°°°°°°°°
INTERFAZA 3 ta bosqich :
✓ G1 - sintezdan oldingi davr
2n 2c

✓ S - sintez davri (reduplikatsiya)

2n 4c

✓ G2 - sintezdan keyingi davr

2n 4c

MITOZ 4 ta bosqichdan iborat :

✓ Profaza → 2n 4c
✓ Metofaza → 2n 4c
✓ Anafaza → 4n 4c
✓ Telofaza → 2n 2c
MITOZ tufayli boʻladigan
jarayonlar
°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
✓ mikrosporani boʼlinishi
✓ vegetativ va generativ hujayraning boʼlinishi
✓ murtak xaltasidagi hujayralar hosil boʼlishi
MEYOZ sikli 2 marta
boʻlinishdan iborat:

---

°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°

Meyoz I

✓ Profaza I → 2n 4c

✓ Metofaza I → 2n 4c
✓ Anafaza I → 2n 4c
✓ Telofaza I → 1n 2c
INTERKINEZ → 1n 2c
Meyoz II

✓ Profaza II → 1n 2c

✓ Metofaza II → 1n 2c
✓ Anafaza II → 2n 2c
✓ Telofaza II → 1n 1c
MEYOZ tufayli boʻladigan
jarayonlar
°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
✓ arxeosporani bo'linishi
✓ mikrospora hosil boʼlishi
✓ birlamchi jinsiy hujayraning boʼlinishi 
1.Ma'lum bir o'simlikda hosil bo'lgan spermiylar soni shu o'simlikning bitta barg og'izchasidagi jami
xromasomalar soninig 3/4 qismidan, 72 taga ko'p, Agar shu o'simlikda urug'lanishdan so'ng, 9 ta urug'
hosil bo'lib, urug'lanishda qatnashgan spermiylar dastlabki spermiylarning, 1/6 qismini tashkil etsa, shu
o'simlikdagi xromasomalar soni, makkajo'xorini xromasomalari sonidan qanchaga farq qiladi?(2n
to'plami bo'yicha)
#YECHIMI
1) 9 • 2= 18 spermiy
2) 1:6=0,1667 
3) 18:0,1667=108 ta jami spermiylar

---

4) 108-72=36

5) 36:3=12
6) 12 • 4 = 48 suvqalampir
7) 48-20=28
2. Shaftolining somatik hujayrasida olchaning gaploid holdagi xromasomasiga nisbatan 2 barobar koʻp
xromasoma mavjud. Meyozning anafaza I bosqichida har bir qutbga nechta xromasoma tarqaladi 
#YECHIMI
Olchada xromasoma 2n=32 ta
Gaploid n=16
Endi shaftolini xromasomasini topamiz.
16•2=32 2n=32
Meyoz anafaza I 2n 4c
Demak har bir qutbga 16 tadan tarqaladi.
3. Daun sindromi bilan tugʻilgan oʻgʻil bolaning somatik hujayrasida mitozning profaza bosqichida
autosoma (a) va jami xromatidalari (b) sonini aniqlang
#YECHIMI

Daun sindromida 21- juft xromasoma 1 taga ortadi shu sababli autosoma xromasomasi 45 ta,

Jami xromasoma 47 ta boʻladi.
Mitoz profazasida 2n 4c
Demak 45 ; 94
4. Shimpanzening epiteliy hujayrasida kechadigan mitoz jarayonining metafaza davrida jami
xromasomalar soni (a), xromatidalar soni (b), hujayra markazi soni (c), sentriolalar soni (d) ni aniqlang.
#YECHIMI
Shimpanzeda xromasoma 48 ta
Metafazada 2n 4c
Demak 48 ; 96 ta 
Hujayra markazi va sentriola esa interfazaning sintez davrida koʻpayadi shuni hisobiga 2 ta hujayra
markazi va 4 ta sentriolaga ega boʻladi.
5. Bugʼdoy donining rangi polimer tipda irsiylanadi. Pushti rang tetraploid navli bugʼdoy oʼzaro
chatishtirilishidan olingan donning endosperimidagi polimerlar sonini toping.

---

#YECHIM
Pushti = A¹a¹A²a² bundan gameta olinsa...

holati n = A¹A² , A¹a² , a¹A² , a¹a²
1) Diploid navidagi (2n) polimer genlar soni...
n = holatida 2 ta polimer gen tutsa...
Mikrosporasida(n) = 2 ta
Somatik hujayrasida(2n) = 4 ta
Endospermasida(3n) = 6 ta 
2) Tetraploid navidagi (4n) polimer genlar soni...
Mikrosporasida(n) = 4 ta
Somatik hujayrasida(2n) = 8 ta
Endospermasida(3n) = 12 ta
6. Shimpanzening embrionidagi blastomerlar soni ularning tarkibidagi xromosomalar sonidan 6016 taga
kam bo'lsa, zigota necha marta meridian va va ekvatorial bo'linganini aniqlang?
#YECHIMI
Shimpanzeda xromasoma 2n=48
1) 48-1=47 farq
2) 47 ----------- 1 ta blastomer 
6016 ----- x =128 ta blastomer
Meridian = M 
Ekvatorial = E
M - M - E - M - E - M - E
2 - 4 - 8 - 16 - 32 - 64 - 128
8. Qora kalamushning zigotasi 4 marta meridianal bo'lingandan so'ng uning blastulasidagi
blastomerlarida jami xromosomalar soni 2688 taga yetgan bo'lsa uning tuxum hujayrasidagi
xromosomalar sonini aniqlang.
#YECHIMI
Meridian = M 
Ekvatorial = E

---

M - M - E - M - E - M

2- 4 - 8 - 16 - 32 - 64
1) 2688/64=42
2) 42/2=21
10. Ma'lum bir organizmning embrional davrining maydalanish bosqichida 4 ekvatorial bo'linish sodir
bo'lgandan so'ng jami hujayralardagi autosomalar bilan jinsiy xromosomalar sonidagi farqi 16384 tani
tashkil qilsa u holda beshinchi meridianal bo'linish sodir bo'lgandan keyin jami blastomerlardagi
xromosomalar sonini aniqlang.
#YECHIMI
Meridian = M 
Ekvatorial = E
M - M - E - M - E - M - E - M - E 
2 - 4 - 8 - 16 - 32 - 64 - 128 - 256 - 512
1 ta hujayrada ------ 2 ta jinsiy xromasoma boʻladi.
1) 1 ------------- 2
512 ------ x = 1024 ta jinsiy xromasoma
2) 16384 + 1024 = 17408 autosoma
3) 17407 + 1024 = 18432 umumiy xromasoma
4) 18432/512=36
5) 36•256=9216
11. Gorilla zigotasining ikkinchi marta ekvatorial bo'linishidan hosil bo'lgan blastomerlarda necha juft
autosomalar bo'ladi?
#YECHIM
Meridian = M 

Ekvatorial = E

M - M - E - M - E 
2 - 4 - 8 - 16 - 32
Xromasomasi 48 ta 
48 - 2 = 46 ta autosoma
1) 32 • 46 = 1472

---

2) 1472/2 =736

12. Nomaʼlum hayvon 3 marta meridian boʼlinish bilan 4 marta ekvatorial boʼlinishi natijasida
blastomerlardagi xromasomalar farqi 15872 ni tashkil qilsa tuxum hujayrasida nechata xromasoma boʼ
ladi?

#Yechimi

Meridian = M 
Ekvatorial = E
M - M - E - M - E - M - E - M - E
2- 4- 8- 16- 32- 64- 128- 256- 512
512x - 16x = 496x
15872/496x
x= 32 ta xromasoma
32/2= 16 ta tuxum hujayradagi
13. Gidra zigotasi 3 marta meridianal bo'lingandan so'ng uning blastomerlarida jami xromosomalar soni
512 taga yetgan bo'lsa uning dastlabki 4 ta blastomerida jami nechta xromosoma boʻladi.
#YECHIMI

Meridian = M

Ekvatorial = E
M - M - E - M
2 - 4 - 8 - 16 
1) 512/16=32
2) 32•4=128
14. Gidra zigotasi 3 marta meridianal bo'lingandan so'ng uning blastomerlarida jami xromosomalar soni
512 taga yetgan bo'lsa uning oraliq hujayrasidagi xromosomalari sonini aniqlang
#YECHIMI
Meridian = M 
Ekvatorial = E
M - M - E - M 
2 - 4 - 8 - 16
512/16=32

---

Oraliq hujayrasida 32 ta

15. Sholi o'simligini spermiylaridagi xromasomalari soni makkajo'xori xromasomalarining n to'plamidan 2
taga ortiq. Agar bir tup sholi o'simligida 158 ta don hosil bo'lsa, tuxum hujayralarni urug'lantrishda
ishtrok etgan spermiylardagi xromasomalar sonini toping.
#YECHIMI
1) Makkajo'xori n=10
Sholi o'simligi 10+2=12 n=12
2) 158 ta don hosil bo'lishida 
316 ta spermiy ishtrok etadi.
3) 316 ta spermiydan 158 tasi tuxum hujayrani 158 tasi markaziy hujayrani urug'lantiradi.
4) demak 158 x 12=1896
16. Kungaboqarning somatik hujayrasidagi xromasomalar soni olchaning somatik hujayrasidagi
xromasomalar sonidan 2 taga koʼp. Kungaboqarning savatchasida 442 ta urugʼ hosil bolgan bolsa, urug`
hosil qilishda qatnashgan mikrosporadagi xromosomalar sonini toping. 
#YECHIMI
Olchaning somatik hujayrasida 32 ta xromosoma bor.
Kungaboqar somatik hujayrasida esa, 32+2=34 xromosoma bor.
1ta urug' hosil bo'lishi uchun chang donasidan 1 mikrospora qatnashadi 1ta mikrospora 2 ta spermiy
hosil qiladi. 2 ta spermiy 1 ta urug' hosil bo'lishida ishtirok etadi.
Mikrosporada xromasoma n holatda.
1 ta urug'------ 1 ta mikrospora
442 ta urug'---- 442 ta mikrospora
442•17=7514
17. Diploid navli bugʼdoyning 96ta birlamchi jinsiy hujayrasidan hosil boʼlgan spermilarning maʼlum qismi
urugʼlanishda qatnashdi. Urugʼlanishda qatnashmagan spermilardagi xromasomalar soni, urugʼlanishda
qatnashgan spermiylardagi xromasomalar sonidan 2688taga koʼp boʼlsa, urugʼlanishda qatnashgan jami
spermilar sonini aniqlang.
#YECHIMI
Diploid navlisida 2n=14 ta xromasoma spermiysida n=7
Birlamchi jinsiy xromasoma ketma-ket boʻlinib 8 ta hujayrani hosil qiladi.
1) 96 • 8 = 768

---

2) 768 • 7 = 5376

3) 7x+7y=5376
7y-7x=2688
x=192 urug'lanishda qatnashgan spermiylar
y=576 urug'lanishda qatnashmagan spermiylar soni
18. Nomaʼlum oʼsimlikning 60 ta birlamchi hujayrasi hosil boʼlgan spermiylarning 30% urugʼlantirishda
ishtirok etdi.Urugʼlanishda ishrok etgan spermiylardagi xromasomalarning urugʼlanishda ishtirok
etmagan spermiylardagi xromasomalar farqi 1920 tani tashkil qilsa nomaʼlum oʼsimlikka xos xususiyatni
aniqlang.
#YECHIMI

1) 60 x 8=480

2) 480 x 0,3=144 ta spermiy qatnashgan
3) 480-144=336
4) 336-144=192
5) 1920:192=10
6) n=10 makkajo'xori
19. Bug’doy va g’o’za o’simligining tetraploid navida bir dona urug’ni hosil qiluvchi murtak xaltasi
hujayralaridagi xromosomalarning necha foizi mikrofil tomonida joylashgan.
# YECHIMI
Murtak xaltasida 8 ta hujayra bo'ladi.O'rtasida 2 ta, ikkita chetida 3 tadan joylashadi. Shulardan 3 tasi
mikrofil tomonida boʻladi. Bizdan mikrofil tomonida necha foiz joylashadi deyilgan.
3:8=0.375 yani 37,5%
20. Agar o‘simlikda hosil bo‘lgan mikrosporalarning 40 % dan chang hosil bo‘lgan hamda changing 50 % i
urug‘lanishda qatnashgan bo‘lsa, 160 ta urug‘ hosil bo‘lgan bo‘lsa, bu jarayonda ishtirok etgan
changchidagi birlamchi jinsiy hujayralar soni?
# YECHIMI
1) 160 ---------- 50%
x ----------- 100%
X= 320
2) 320 ---------- 40%
x ----------100%

---

X= 800
3) 800:4=200

4 ta mikrosporalar soni
21. Kungaboqarning somatik hujayrasidagi xromasomalar soni olchaning somatik hujayrasidagi
xromasomalar sonidan 2 taga koʼp. Kungaboqarning savatchasida 442 ta urugʼ hosil boʻlgan boʼlsa, urugʼ
hosil qilishda qatnashgan arxeosporasidagi xromosomalar sonini toping.
# YECHIMI:
Olchaning somatik hujayrasida 32 ta xromosoma bor.
Kungaboqar somatik hujayrasida esa, 32+2=34 xromosoma bor.
Berilganlarni eslab qoling #DTM_2017 . savollarini qolganlarida shular ham soʻralgan bu savol faqat
arxeospora boʻyicha
1 — 1ta urug' hosil bo'lishi uchun chang donasidan 1 mikrospora qatnashadi.
2 — 1ta mikrospora 2 ta spermiy hosil qiladi.
3 — 2 ta spermiy 1 ta urug' hosil bo'lishida ishtirok etadi.
4 — Urugʻ hosil boʻlishida 1ta arxeospora qatnashadi
5 — Arxeosporada xromasoma 2n holatda.
1 ta urug'------ 1 ta arxeospora
442 ta urug'---- 442 ta arxeospora
442•34=15028
22. Asalari va tut ipak qurti jami 250 ta tuxum qo'ydi. Asalarilarning 20 % tuxumlaridan erkakk, tut ipak
qurtining 50 % tuxumlaridan urg'ochi organizmlar rivojlandi. Natijada 155 ta XX karitipli organizmlar
paydo bo'ldi. Urug'lanishda qatnashgan spermatazoidlar sonini aniqlang
# YECHIMI
x+y=250

0,8x+0,5y=155

X=100

Y=150
100 tuxum: asalari 

150 tuxum: tut ipak qurti

---

100×0,8=80 ta asalari urgʼochi XX

150+80=230
23. Javdar õsimligining somatik hujayrasida 14 ta xromosoma bor. Agar javdarda 148 ta uruğ hosil boʼ
lgan bõlsa, uruğlanishda qatnashgan mikrosporalarda jami xromosomalar sonini aniqlang. 
# YECHIMI
1 ta urugʻga 1 ta mikrospora
Mikrospora xromasoma n.
1) 2n = 14. n =7
2) 1 ---------- 1
148 ------ x= 148
3) 148•7=1036
24. Ma'lum bir o'simlikning 80 ta birlamchi jinsiy hujayralaridan hosil bo'lgan, spermiylarning 75 % i
urug'lantrishda ishtrok etmagan. Urug'lantirishda qatnashgan spermiylarning jami xromasomalari soni
urug'lantrishda qatnashmagan spermiylardagi jami xromasomalari sonidan 7680 taga farq qilsa, ushbu
o'simlikning kariotipini aniqlang
# YECHIMI
1) 80 • 8 =640
2) 640 • 0,75=480 ta qatnashmagan spermiylar soni
3) 640-480=160 ta qatnashgani
4) 480-160=320 
5) 7680:320=24
Spermiyda xromasoma n.
6) 24 • 2 = 48 2n=48
25. Noma’lum o’simlik urug’lanish jarayoni uchun gametogenez natijasida 80 ta birlamchi jinsiy
hujayradan hosil bo’lgan spermiylarning 75 % i urug’lanishda qatnashmagan.Qatnashgan va
qatnashmagan spermiylardagi xromosomalar farqi 7680 ga teng.Urug’lanishda qatnashgan
spermiylardagi xromosomalar sonini toping.
#YECHIMI

1) 80 • 8 = 640 ta spermiy

2) 640 • 0,25 = 160 ta qatnashgan
3) 640 - 160 = 480 ta qatnashmagani

---

4) x bilan xromasomani belgilaymiz

480 x - 160 x = 7680
x = 24 ta xromasomali oʻsimlik
5) 160 • 24 = 3840

http://fayllar.org