Abdurasulov Javohirning

Cho‘kindi jinslarni aerofotokosmosuratlarda  talqin qilish. Qumlar. 

  Qumlaming  yer  yuzasidagi  ochilmalari  odatda  kam  

uchraydi  (sahro  landshaftlaridan  tashqari).  Ular  past  qiyalikdagi 

va  silliqlangan  suv  ayirg‘ichlami  va  vodiy  betlarini  hosil  qiladi. 

Yaxshi  ochilgan  sharoitlarda  qumlar  va  g‘o‘laktoshlar  och 

fototoni  bilan  ajralib  turadi.  Qattiqroq  jinslar  orasidagi  qum 

qatlamlari  katta  nishablikdagi  g‘oyali  yonbag‘irlarning  pastkam 

uchastkalarini  tashkil  etadi. Qumlardan  iborat  bolgan  

yonbag’rlaring  qiyaligi  30-400  dan  oshmaydi.  Ular  odatda  

ochiq  boladi.  Qumlaming yuqori  darajada kirituvchanligi  tufayli 

yuzasida  erozion  tarmoqlar  sust  rivojlangan  boMadi.  Bu  yerda 

rivojlanayotgan  jarliklar  odatda  keng, past  nishablikdagi  

yonbarlarga  va  kosasimon  boshlanishga  ega  boladi.  Ular 

uncha uzun emas va sust tarmoqlangan boMadi.  Qumlardan iborat 

silliqlangan  suvayirgMchlar  yuzasida  ba’zan  eol  uchirish  izlari 

kuzatiladi. 

Gillar.  Gillardan  iborat  yonbagMrlar  ham  nisbatan  past  

uishablikda,  ammo  qumli  yonbagMrlarga nisbatan  yuzasi  ko‘proq 

yopilgan boMadi. Parchalangan  suvayirgMchlarda  quruq  iqlim  sharoitlarida  gilli cho‘kindilar aerofotosuratlarda yaxshi talqin etiluvchi juda nishab 

betli  jarliklar  va  mayda  jo ‘yaklaming  murakkab  to‘rini  hosil 

qiladi.  Burmali  viloyatlarda  gilli  jinslaming  qatlamlari  boshqa 

qattiqroq  jinslar  orasida  tez  yuvilib  ketadi  va  bo‘shoq  material 

boMganligi  tufayli  relefning  manfiy  shakllarini  hosil  qiladi, 

ba’zan  esa  qatlamlarning  yo‘nalishiga  mos  keluvchi  daryo 

vodiylarining  shakllanishiga  olib  keladi.  Agar  daryo  vodiylari  bu 

yotqiziqlami  kesib  o‘tsa,  vodiyning  har  ikki  beti  pasayganiigi 

kuzatiladi. Gil  qatlamlari  bilan  yondosh  jinslar  orasidagi  kontaktni 

aniqlashda  gil  qatlamining  ustki  yuzasida  grunt  suvlarining 

chiqishiga  e’tibor  berish  lozim.  Ular  aerofotosuratlarda  yam-

yashil  o'tlaming  o ‘sib  yotganligi  va  gillami  qoplab  yotuvchi 

jinslarda ko‘chkilar rivojlanganligi bo'yicha talqin qilinadi.

Aerofotosuratlarda gillardan iborat yuzalar tasvirining tonalligi 

ularning  namlanganlik  darajasiga  bog‘liq.  Kuchli  namlangan 

yuzalar  qoramtir  fototonga  (namli  iqlimli  rayonlar),  kam 

namlangan  rayonlar  esa  och  fototonga  (sahrolar va boshqa quruq 

iqlimli o‘lkalar) ega bo‘ladi.