Abdurashid to xtaboyev

orotga
ega bo ‘lish imkoniyatini yaratishi 
zarur.
Rahbarlikdahokim iyat.TashkilotlardarahbarningasosiyfaoIiyatiodam lar 
bilan ishlashdan iboratdir. Rahbar jam oa oldiga qo‘yilgan maqsadlarni son 
va sifat k o ‘rsatkichlari bo‘yicha bajarishi uchun xodimlaming bilimi, kasbi, 
intilishlari va xulq-atvoridan maqsadga muvofiq foydalana bilishi va ulami 
bir oqimga y o ‘naltira olish qobiliyatiga ega bo‘lishi kerak.
Tashkilot faoliyati natijalariga rahbam ing ta ’siri juda kattadir. Yaxshi 
tashkilotchining muhim sifatlaridan biri uning mehnatni xodimlar orasida 
ularning tajribasi, qobiliyati, shaxsiy xislatlarini hisobga olgan holda 
taqsimlaybilishidadir.Talabchanlik,ya’niberilgantopshiriqningbajarilishini 
o ‘z vaqtida nazorat qilish va talab qilish ham tashkilotchi rahbaming muhim
15

---

sifatlari jum lasiga kiradi. Shu bilan birga o ‘z qo‘l ostidagi xodimlarr 
tarbiyalash rahbaming doimiy diqqat markazida boMishi kerak. Har b 
rahbar muntazam ravishda xo‘jalik, tashkilotchilik va tarbiyaviy ishlari 
birga qo‘shib olib borishi zarur. Rahbar jam oa a ’zolarini tarbiyalashd; 
birinchi navbatda, tartib-intizomni y o ‘lga qo‘yishi lozim. Bu masalad 
uning o ‘zi xodimlariga o ‘m ak bo‘lishi kerak.
Rahbarlar faoliyati serqirra va turli-tumandir. Ularning mehnatini faq< 
aqliy mehnat desak, yetarli bo‘lmaydi. Rahbar har xil m a’muriy-tashkili 
yechimlami qidirish jarayonida muhandis-texnik xodimlar, ixtirochil; 
bilan birga ijodiy mehnat bilan ham shug‘ullanadi va bu ishlarni ketma-k< 
emas, balki parallel ravishda amalga oshiradi.
Rahbaming m a’muriy-tashkiliy va tarbiyaviy faoliyati bilan bogMi 
bo‘lgan ishlarni olti turga bo‘lish mumkin: tashkilotchi, tarbiyach 
boshqaruvchi, muvofiqlashtiruvchi, nazoratchi va baholovchi. Tashkilotr 
samarali boshqarish va rahbarlik vazifalarini muvaffaqiyatli amalga oshiris 
uchun rahbarlar xodimlarga umumiy maqsadlar y o iid a ta ’sir ko‘rsa1 
bilishlari, hukm o‘tkaza olishlari zarur. Buning uchun ular ta’sir o‘tkazis 
va hokimiyatning yo‘llari va vositalarini chuqur o ‘rganishlari lozimdi 
Zero rahbarlikning asosini bo‘ysunuvchilarga ta’sir o ‘tkaza olish imkoniya 
tashkil etadi.
T a ’s ir - bu bir rahbaming bo‘ysunuvchilaming xatti-harakatlari, xulc 
atvori, munosabatlari va hokazolarida o ‘zgarish sodir etuvchi har qanda 
xatti-harakatidir. Ta’sir ko‘rsatish usul va vositalari turlichadir: imc 
ishoradan tortib, tazyiq o'tkazishgacha. Samarali boshqarish uchun rahbs 
ta ’sir etish mexanizmlari va o ‘z hukmini o ‘tkazishni bilishi zarur.
H o k i m i y a t (hukm o‘tkazish) - bu boshqalam ing xatti-harakatlari v 
xulq-atvoriga ta’sir eta olish imkoniyati.
Boshqarishda hokimiyatning zarurligi shundan kelib chiqadiki, rahb; 
faoliyati o‘zining ta’sir o ‘tkazish zanjiri doirasida va undan tashqaric 
ko‘pginaodam largabog‘liqb o ‘ladi. Shuning uchun ungarasmiyvakolatlarg 
qo'shim cha ravishda hokimiyat hamda undan mos holda foydalanis 
imkoniyati zarur. Sosiolog olim Robert Birstedning ta’kidlashich 
«hokimiyat har bir tashkilotning orqasida turadi va uning strukturasii 
ushlab turadi. Hokimiyatsiz tashkilot ham, tartib ham yo‘qdir».
Hokimiyat turli xil ko‘rinishlarda boMishi mumkin. Ularning besh asosi 
shakli mavjud bo‘lib, ular quyidagilar:
1. Majburlash va qo‘rqitishga asoslangan hokimiyat (bo‘ysunuvcl 
rahbaming jazo bera olishini sezib turadi);
2. Taqdirlashga asoslangan hokimiyat (bo‘ysunuvchi rahbaming unir 
biror talabini qondirishiga ishonadi);
3. Ekspert hokimlik (rahbar maxsus bilimlarga ega boMganligi uchu: 
bo ‘ysunuvchining biror talabi qondirilishiga ishonchi bor);
16

---

4. 
Qonuniy yoki an ’anaviy hokimlik (rahbaming buyruqlar