|
“Kasb tanlashning yoshlar hayotidagi bugungi kunda ahamiyati”
Abdulla Qodiriy nomidagi JGPU
Pedagogika va psixologiya ta’limni yo’nalishi
Pedagogika psixologiya fakultetining
309- guruh talabasi
Abdumalikova Sitora Baxtiyor qizi.
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada bugungi kunda yurtimizda barcha
sohalarda o’ziga xos o’zgarishlar bo’lmoqda. Xususan ta’lim
sohasida olib borilayotgan islohatlar alohida ta’kidlashimiz lozim.
Barcha fan sohalarda va mutaxassislarlarga e’tibor qaratilyapti. Kasbga
yo’naltirishdan asosiy maqsadi o’sib kelayotgan yosh avlodni ongli
va mustaqil ravishda kasb tanlashga tayyorlashdan iborat.
Kalit so’zlar:
Psixologiya, Kasb-hunar, Tadqiqot, E.Xemimguey,
Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ib Sino, Yusuf Xos Hojib, Sh.M.Mirziyoev,
“Qobusnoma”,
Kirish
Hozirgi kunda yoshlarimiz oldida turgan muhim
vazifalardan biri o’z imkoniyatlar, qiziqishlari, qobilyatlari mos
kasbni tanlashdir. Shunday ekan yoshlarning, kelajak avlodning
kasbiy yetukligi, to’g’ri kasb tanlashi va mohirona olib borishiga
e’tibor qaratilishi, hozirgi kunda dolzarb masalalaridandir. Har
qanday mehnat faoliyati jamiyatda hurmatga sazavor bo’lishi kerak.
Farzandlarimizni mustaqil fikrli, zamonaviy bilim va kasb-
hunarlarni egallagan, mustahkam hayotiy positsiyaga ega, chinakam
vatanparvar insonlarni sifatida tarbiyalash biz uchun dolzarb
ahamiyatga ega bo’lgan masala hisoblanadi, - deb ta’kidlaydigan
Sh.M.Mirziyoev.
E.Xeminguey shunday degan edi: “Har bir inson qandaydir
biznes uchun tug’iladi. Yer yuzida yurgan har bir kishining o’z
ma’sulyati bor”. Aksiryat yoshlarimiz kasb tanlashga juda ikkanib
qoladi, shuning uchun ham kasb tanlashda ko’p xatolarning salbiy
oqibatlari ko’pincha hisobga olinmaydi va hisoblanmaydi. Taniqli bir
publitsistning fikrini keltiraylik: “ O’z imkoniyatidan tashqari ish olib
borib, nato’g’ri joyni egalab, umuman halol inson bo’lish qiyin,
balki imkonsizdir”. Hozirdan o’sib kelayotganyoshlar o’z
qiziqishlaridan kelib chiqib minglab kasblar ichidagi o’zlarini uchun
qiziqarli bo’lgan kasbini tanlab olishlari va o’z hayotlarini mazmunli
yaxshi o’kazish uchun intiladi. Bilamizki psixologiya sohasini
tanlash ko’pgina yoshlariga qiyinchilik to’g’dirishi mumkin. Shu
sababdan ham ushbu kasbni tanlashda ikkalib qolishadirlar.
Psixologiya fani nima? U qanday xuxusiyatlarni qamrab oladi.
Inson faoliyati va ongli ravishda hatti-harakat voqealiklarni psixik
va ruxiy jarayonlar kechadaigan barcha jarayonlar holatlarni aks
etiradi. Biz yoshlar o’rtasida psixalogik so’rovnoma o’tkazdik, bu
so’rovnoma o’kazdik. Sevgan kasbingiz nima sababdan ayanan
shu sohani egalagan va unga kelajakda qanday foyda keltirishi
kabi bir necha savollarga javob yozma oldik. So’rovnoma
ishtirokchilari esa psixalogiya yo’nalishi talaba. Jami nafar 130 nafar
50% talabalardan o’z qiziqishlari bilan va 40% bu kasbni
shunchaki tanlaganliklari 10% talabalar esa tasodifan tanlaganliklari
ma’lum bo’ldi. Kasb tanlashda 19-20 yoshdagi yoshlarning fikirlari
asosan daromad olish yoki ota-onlari qarorlari, yoki do’stlarining
tanlagan kasbini egallashi bo’lib qolmoqda. Bu jarayonda esa o’z
kasbini sevmasligi qiziqmasligi va yoshlarni yaxshi tarbiya bera
olmaydi. Ko’p kuzatamizki insonlar tushkunlika tushganda, yoki
ko’pgina voqealarga duch kelganda psixalogiyalarga murojat
qilishadilar. Psixaloglar insonlarga muommoli vaziyatlarda
tushkunlika tushganlarida, tevarak atrofdan insonlardan charchagan
paytlarda yordam beradilar. Ularni chiroyli hayot tarzini
kechirishlarda, hayotlarni go’zal va mazmunli bo’lishda o’z hisalarini
qo’shadilar.
Buyuk qomusiy olim Abu Nasr Forobiy kasb-hunar
to’g’risida ilk fikirlarni bildirib, qimmatli maslahatlarni berganlar,
chunonchi ta’lim-so’z va ko’nikmalar majmui, tarbiya esa amaliy
malakalardsan iborat ish-harakatlar ekanligini, muoyyan kasb-
hunarga berilgan, u bilan qiziqan kishilar shu kasb-hunarning
chinakam shaydosi bo’lishini aytgan. Bu mulohazalardan ko’rinib
turubdiki,kasb-hunar insoniyat uchun azaldan juda zarur hayotiy vosita
bo’lib kelgan. Forobiyning fikricha,insoning kasb-hunar va san’atdagi
fazilatiga kelsak bu fazilat tug’ma emasdir, aks holda uning fikru-
fazilatida mutlaqo kuch va ulug’lik bo’lmas edi. Agar kasb-hunar
fazilati tug’ma bo’lganda podshohlar ham o’zlari ishlab va harakat
qilib emas, balki podshoxlik ularga faqat tabiiy ravishda muyassar
bo’lga tabiat talab qilgan tabiiy majburiy bo’lib qolar edi.
Abu Ali Ibn Sinononing mehnatsevarlik tarbiyasi borasidagi
fikrlari ham diqqatgasazovordir .Jumladan u har bir bolani biron
hunarga o’rgatmoq shart, deydi. Yosh yigit biror hunar o’rgansa, uni
hayotga tatbiq etolsa va mustaqil hunar tufayli oilani ta’minlaydigan
bo’lsagina otasi uni uylantirib qo’yilmog’i lozim deb hisoblaydi.
Yusuf Xos Hojibning o’sha davrda kasb hunarmandlarga
naqadar hayrihohligi o’z-o’zidan emasdir. Bu davlatning tinch
osoyishtaligi jahonda tutgan movqeyi boyligi xalqning faravonligi ana
shu tioifadagi kishilarga bog’liq edi. Zero kasb hunar ta’limning
siyosiy modiy va ma’naviy taraqqiyotning o’lchov birligi sanaladi.
Yusuf Xos Hojib jamiyat taraqqiyoti va xalq faravonligi muhim
o’ringa ega bo’lgan dehqonlar , chorvachilik, savdogarlar,tabiblar,
olimlar haqida muhim fikrlar bayon etadi va har birining jamiyatdagi
o’enini ko’rsatib beradi.
Kasb- hunarli bo’lishi inson uchun zarur bir ehtiyoj ekanligi
buyuk avlodlarimiz o’z asarlarida aytib o’tganlar. Misol uchun,
Kaykovus o’zining “Qobusnoma” asarida shunday yozadi: “Bas, agar
aqling bo’lsa hunar o’rgang’il negakim hunarsiz aql- boshsiz tan,
suratsizbandadekdir…. Ey farzand, ogoh bo’lki, hunarsiz kishi hamisha
foydasiz bolur va hech kishiga naf yetkurmas”..
Xulosa qilib aytganda har bir yigit qizning kasb tanlashda avvalo
o’z qiziqishlari layoqatidan kelib chiqqan holda yondashishi kerak. Kasb
tanlashda O’sib kelayotgan yoshlarga maslahatlar berish, ularni kasbga
yo’llash, kasblar haqida bilimlar berish, malakalarni oshirishga bo’gan
ehtiyojlarni qondirish, o’z kasbini ustasi bo’lib yetishlarida ularga
yordam berish kabi ko’plab amaliy ishlarni bajarib boriladi.
Farzadlarimizni erta yoshligidan boshlab qiziqishlari,moyiliklari va
qobiliyatlarini e’tiborga olib ularni kasb hunarga to’g’ri yo’naltirsak
nafaqat oilaning balki butun jamiyatning ravnaqiga samarali ijobiy ta’sir
qiladi. Shu bilan birga kasb orqali jamiyatga insonlarga qanday naf
keltiraman, degan savolni o’z oldiga qo’yishi kerak. Ota-onalari,
ustozlar esa bu jarayonda e’tiborli bo’lgan holda yoshlarni to’g’ri
yo’naltirilsalar maqsadga muvofiq bo’ladi
Adabiyotlar Ro’yxati
1:”Kasb psixalogiyasi”. S.X.Xaydarov, F.I.Xalilova, N.I.Jalilova.
2:Kasb qanday tanlanadi. Jalolov.A
3:”Kasb tanlashga yo’lash” Boltaboyev S.A. Musulmonov.N.A.
Mullaxmedov.R.G. Toshkent 2007
Do'stlaringiz bilan baham: | 
