Aбдуллaeвa ш. A., РЎзиeвa д. И. Пeдaгoгик диaгнoстикa вa кoррeкция

2-жадвал. Педагогик диагностиканинг асосий методлари, принциплари 
таснифи ва уларнинг қисқача тавсифи
№ 
Педагогик 
диагностика 
методлари
ТАСНИФИ 
Педагогик диагностика 
методлари
 
ТАВСИФИ 
Педагогик 
диагностика 
принциплари 
1 
ТЕСТЛАР: 
Анаънавий тестлар: 
1)Нормаларга 
йўналтирилган 
(аниқловчи, ёрдамчи, 
альтернатив); 
2)Нормаларга 
мезонлар 
бўйича 
йўналтирилган 
(танлов 
асосида 
тузилган, 
солиштириш асосида 
тузилган, 
аралаш, 
тартибни аниқлаш ва 
Анаънавий тушунча 
сифатида: 
Стантдартлашган 
топшириқлар мажмуи. 
Ноанъанавий тушунча 
сифатида: 
ташхисланаётган педагогик 
жараёнларнинг 
объективлигини 
таъминлаш, қисқа муддат 
ичида 
катта 
ҳажмдаги 
ахборотни қўлга киритиш, 
валидликка 
эришиш, 
репрезентативлигини 
 
Валидлик 
(лотин 
тилида: “вaлидус”- 
асосланган) 
Фронтал 
(оммавий), 
индивидуал, 
жамоавий 
Қўлланилиши
 

---

63 
ҳ.к.) 
Ноанъанавий 
тестлар: 
А)Башоратлаш 
Б)Ташхисловчи 
С)Тескари 
алоқа 
ўрнатиш 
Педагогик жамоада 
(индивидуал, 
гуруҳли, аралаш) 
таъминлашга мўлжалланган 
ўлчов 
2 
КУЗАТИШ 
Маълум педагогик воқеа-
ҳодисани илмий асосланган 
фактлар асосида ўрганиш 
 
 
 
ШКАЛАЛАШ - 
(инглиз 
тилида: 
“сcaлинг”- 
“масштабни 
аниқлаш”) 
ўлчов 
1)педагогик 
ҳодисанинг рақамли 
тизим асосида ташқи 
тузилишини 
ўрганувчи (баҳолаш 
асосида) 
2)педагогик 
ҳодисанинг рақамли 
тизим асосида ички 
тузилишини 
Реал 
педагогик 
воқеа-
ҳодисани рақамли тизимлар 
асосида ўлчаш, эмпирик 
маълумотларнинг сифатли 
хусусиятларини миқдорий 
ўлчам 
билан 
боғлиқда 
ўзгарувчанлигини ўрганиш 
Қўлланилиш 
соҳаси: 
индивидуал, 
гуруҳли, жамоавий 

---

64 
ўрганувчи( 
қадриятлар, 
установкалар 
асосида) 
 
 
 
 
 
1 
БАШОРАТ 
(прогноз) 
Қўлланилиш 
соҳаси: 
педагогик жамоада 
(индивидуал, 
гуруҳли, аралаш) 
Илмий асосланган модель. 
Таълим-тарбия 
жараёнларининг 
ривожланиш 
тенденциялари, 
истиқболларини 
режалаштириш. Илмий 
асосланган далиллар 
асосида келажакда содир 
этилиши мўлжалланаётган 
истиқболий режаларни 
илмий равишда асослаш, 
олдиндан билиш, 
башоратлаш. Ўқитувчи 
фаолиятининг асосий 
кўринишларидан бири 
сифатида ҳам баҳоланади. 
Қўлланилиш 
соҳаси: 
индивидуал, 
гуруҳли, жамоавий 
2 
СОЛИШТИРИШ 
(тартиб бўйича) 
Индивидуал, 
жамоавий, гуруҳли, 
Ўрганилаётган объект, 
предмет, педагогик 
ҳодисаларнинг борлиқ, реал 
ҳаётга мослигини 
Қўлланилиш 
соҳаси: 
индивидуал, 
гуруҳли, жамоавий 

---

65 
аралаш 
аниқловчи, улар тўғрисида 
ишончли назарий 
билимларга эга бўлиш. 
Масалан, билим, кўникма, 
малака, 
компетенцияларнинг, 
ўзлаштирилганлиги, 
шаклланганлик даражасини 
солиштириш. Ёки 
маънавий-ахлоқий 
сифатлар: ватанпарварлик, 
инсонпарварлик, 
толерантлик, камтаринлик,
ва бошқаларнинг 
шаклланганлик даражасини
ва ҳ.к.ларни аниқлашга 
мўлжалланган метод. 
 
3 
 
Қўшимча 
ташхислаш 
даврининг 
бир 
хил 
педагогик 
шароитида 
такрорий 
натижаларнинг 
барқарорлигини 
таъминлашга мўлжалланган 
педагогик ўлчов 
АНИҚЛИК 
Гуруҳли, 
индивидуал, 
жамоавий, 
4 
ИНТЕРПРЕТАЦИЯ
(лотин 
тилида: 
“интeрпрэтaтиoн”- 
талқин 
қилиш 
тушунтириш) 
Қўлланилиш 
Ташхисланаётган педагогик 
ҳодисаларни 
педагогик 
ғоялар, 
назариялар, 
қарашлар асосида ўрганиш, 
аниқлаш 
(Масалан, 
когнитив, 
гештальт, 
Қўлланилиш 
соҳаси: 
индивидуал, 
гуруҳли, жамоавий 

---

66 
соҳаси: индивидуал, 
аралаш, жамоавий 
 
аксиологик 
педагогик 
назариялар 
асосида, 
ўрганиш, талқин қилиш, 
аниқлаш). 
 
 
Ташхисланаётган педагогик 
ҳодисаларнинг 
муайян 
тартиб 
асосида
жойлашганлигини, 
рейтингини, 
ўрнини 
аниқлаш, 
жараёнлар 
динамикасини кўрсатишга 
мўлжалланган 
педагогик 
ўлчов 
РАНЖИРОВКА 
Комбинациялашган 
аралаш, 
индивидуал, 
жамоавий 
Мамлакатимиз таълим тизимидаги ўзига хос тажрибалардан келиб 
чиққан ҳолда педагогик диагностика назарияси асосида таълим 
самарадорлиги 
принципининг 
биринчи 
параметри 
“таълим-тарбия 
жараёнининг 
кафолатланган 
натижавийлигини 
аниқлаш” 
сифатида 
белгиланди. Мазкур параметрнинг “фаолият самарадорлигини аниқлаш” 
индикатори қуйидаги кўрсатгичлар асосида ташхисланади: 
1)Ўқитувчилар 
фаолияти қуйидаги индикаторлар асосида 
диагностика қилинади: аниқ касб соҳаси доирасида назарий ва амалий 
билимлар, касбий малака ва кўникмаларга эга бўлиш; фавқулодда 
вазиятларнинг олдини олиш ва оқибатларини бартараф этиш борасидаги 
меъёр ва тартиблар моҳиятини билиш; меҳнатни муҳофаза қилиш 
кўникмалари шаклланган бўлиши; касбий моҳирлик ва тафаккур 
доирасининг етарли шаклланганлиги; ташкилотчилик хислатларининг 
шаклланган бўлиши; давлатнинг тузилиши, унинг ижтимоий ва сиёсий 
ривожланиши ҳақида аниқ билимларга эга бўлиш, халқаро воқеа, ҳодиса ва 
муаммоларни тушуна олиш; мустақил ва ижодий фикрлаш, фикрларини ёзма 

---

67 
ва оғзаки равон баён этиш малакалари шаклланган бўлиши; турли 
вазиятларни танқидий баҳолаш, янгиликларга доимий интилиш; ўзбек 
тилини мукаммал билиш, ёзма ва оғзаки равишда эркин мулоқот қилиш; 
умуминсоний фазилатларига эга бўлиш, ўз миллатини ва Ватанини севиш, у 
билан фахрланиш, миллий урф-одатлар, қадриятларни ҳурмат қилиш; 
замонавий ахборот-телекоммуникация воситаларидан фойдалана 
олиш; чет тилларида мулоқот қилиш; ўзлаштирилган назарий билимларни 
амалиётга, бошланғич касбий кўникмаларни кундалик ҳаётга, турмушга 
татбиқ эта олиш; меҳнат ҳуқуқларини билиш; ишга жойлашиш 
технологиялари ва кўникмаларига эга бўлиш; шахсий тадбиркорликни 
ташкил этиш малакалари шаклланган бўлиши; жисмоний бақувват, соғлом 
бўлиш, ҳарбий хизматга ва тезкор тиббий ёрдам кўрсатишга лаёқатли бўлиш; 
маънавий, руҳий, жисмоний жиҳатдан ўзини ўзи доимо такомиллаштириш 
хислатларига эга бўлиш; билимларни мунтазам ошириб бориш, янгилаб 
боришга интилиш, ўқув ва меҳнат фаолиятига ижодий ҳамда мустақил 
ёндашиш сифатларига эга бўлиш; мантиқий фикрлашнинг услублари ва 
усулларини билиш, уларни амалий фаолиятда қўллай олиш малакасига эга 
бўлиш; ҳуқуқий билим асосларига эга бўлиш; иқтисодий билим асосларига 
эга бўлиш; замонавий ахборот воситалари билан ишлашнинг амалий 
кўникмаларини мустаҳкам эгаллаш; маънавий-ахлоқий маданиятга эга 
бўлиш; сиёсий маданиятга эгалик, фуқаролик бурчи ва масъулият ҳислари 
шаклланган бўлиши; экологик маданиятга эгалик, касбий фаолиятда 
экологик масъулиятни ҳис қилиш, табиат муҳофазаси соҳасидаги билимларга 
эга бўлиш; илмий-педагогик фаолият билан шуғулланиш лаёқатига эга 
бўлиш.