Абдуллаев А. педагогика фанлари номзоди, доцент; Хонкелдиев Ш. Х. педагогика фанлари доктори, профессор

2. Машкни ойнага караб бажариш (дискани чап кул билан улоқтириш ёки боксчини чап томонлама туриб зарба бериши).
3. Ҳаракатлар тезлиги ва суръатнинг ўзгартириш (масалан, тезлаштирилган усулда ёки секинлаштириб машқлар бажариш).
4. Фазода машкдар бажарилаётган чегараларни ўзгартириш (масалан, улоктиришда снарядларни кичиклаштирилган айланадан улоқтириш ёки майдони сатхи кичиклаштирилган
спорт ўйинларидан фойдаланиланиш, чунки кенг майдон тор майдонга нисбатан чаққонликни намоён қилиш учун қулайлик туғдирмайди; баландликка турли усул билан: орқамачасига, олди, ёнлама, айланиб югуриб сакраш ва ҳоказолар).
5. Қўшимча ҳаракатлар киритиб машкларни мураккаблаштириш (масалан, ерга тушиш олдидан қўшимча бурилишлар қўшиб, таяниб сакраш ва бошқалар).
6. Таниш машкларни олдиндан режалаштирмай, маълум бўлмаган тарзда қўшиб бажариш (масалан, гимнастик комбинацияларини курган ва ўқитган заҳоти бажариш мусобақаси ва шунга ўхшашлар).
7. Жуфт ва группа бўлиб бажариладиган машқларда шуғулланувчиларнинг бир-бирига кўрсатадиган каршиликларини ўзгартириш (масалан, ўйинларда турли тактик комбинацияларни қўллаш, машкларни бажаришда тез-тез шерикларни ўзгартириш).
Чакконликни нисбатан хусусий бўлган сифатларидан бири мускулларни рацион ал бўшаштира билишни ўрганиш ва уни такомиллаштиришдир. Ҳар қандай ҳаракат маълум маънода мускулларни кўзғалиши ва бўшаштирилишининг натижасидир. Кўзғалишдек, бўшаштириш (лозим бўлган мускулни, лозим бўлган пайитда) ни билиш ҳар қандай ҳаракатни самарали бажаришда муҳим рол ўйнайди. Ҳаракатни қойилмақом қилиб бажариш учун вактинча бўшашиб туриши керак бўлган мускуллар гуруҳининг таранглиги ҳаракатни бажариш учун лозим бўлган бемалоллик (бўғиқлиқ) ни, ҳаракатни эркин бажаришни йўққа чиқаради.
Ҳаракатни бўғик, эмин-эркин бажара олмасак руҳий ва мускул таранглиги орқали содир бўлади деб уни икки гуруҳга ажратилади. Руҳий таранглик асосан ҳис ҳаяжонга сабаб бўладиган факторлар (кучли рақибни кўриш, мусобақалашадиган муҳит, томошабинлар ва ҳ.к.) оркали содир бўлади ва чаққонликкагина эмас, организмнинг бошқа функционал ҳамда жисмоний сифатларига хам салбий таъсир' кўрсатади. Бу диққатни тўплай' олмаслик, фаолият таркибидаги ўзгартириш қилишда кечикиш, ҳаракатлар кетма-кетлигини бузилиши ва бошкалар тарзида намоён бўлади. Бу ноқулайликлар билан курашиш йўллари хакида "Спорт психологияси" фанида лозим бўлган маълумотларни олиш мумкин. Руҳий таранглик албатта мускул таранглигини содир бўлиши билан кузатилади.
Мускул таранглиги турли сабаблар оркали вужудга келиб қуйидаги кайд килинган уч шаклда намоён бўлади: а) мускул тонусини ортиши (гипермоиотония) оркали мускул таранглашиши; б) ўта тез бажариш оқибатида мускулни тарангликдан тушишга, бўшашишга улгурмаслигидан содир бўладиган таранглик; в) координациявий, (такомиллашмаган координация сабабли мускул бўшашиши фазасида бир оз қўзғалувчанликни мавжудлиги оркали содир бўладиган) таранглик.
Кайд килинган чақконликни намоён бўлишига салбий таъсир кўрсатаётган мускул таранглигини енгиш усуллари спорт физиологияси ва жисмоний тарбия назарияси фанлари орқали ўрганилади.
Чаққонликни ривожлантирувчи машқлар тез чарчатади. Бундай машкларни бажаришда мускуллар ниҳоятда аник ва юқори даражадаги сезги талабига муҳтож бўлиб, чарчаш содир бўлганда, машқни бажариш кам самара беради. Шунга кўра организм сарфланган энергияни нисбатан тўлиқ тикланиши учун етарли бўлганда дам олиш оралиқларидан (интервалдан) фойдаланилади. Юқори даражада энергия сарфлаш билан бажарилган машклардан сўнг чаққонликни тарбиялайдиган машқларни бажариш биз кутмаган натижани беради.