Абдуллаев А. педагогика фанлари номзоди, доцент; Хонкелдиев Ш. Х. педагогика фанлари доктори, профессор

6.1.3. Жисмоний машқларни харакат сифатларини ривожлантиришига қараб классификациялаш
Ҳозирги кунда жисмоний машқлар ҳаракат фаолиятдаги хусусий белгиларга қараб, яъни жисмоний сифатларни — кучни, тезликни, чидамлиликни, чаққонликни, бўғинлар ҳаракатчанлигини ва мускуллар эгилувчаилигини намоён қилишига караб янги псдагогик туркумини амалиётда шакллантириб гуруҳларга ажрата бошладилар.
Бу туркумдаги машқлар жисмоний сифатларни алоҳида ажратиб олиб тарбиялаш ёки жисмоний тайёргарликдаги нуксонларни алоҳида ажратиб олиб ривожлантириш учун
қўлайдир. Бошқа томондан эса, у ёки бу жисмоний машқни бажариш учун қандай сифатлар лозимлигини олдиндан билиш (куч, тезлик талаб қиладиган ва бошқа сифатларни танлаш) имконини беради.
Жисмоний ривожланиш, жисмоний тайёргарлик, жисмоний сифатларни тарбиялашига кўра билим (маълумот) бериш вазифаларини ҳал этиш учун бажариладиган жисмоний машкпар туркуми шаклланди:
- асосий (ёки мусобака), яъни ўқув дастурлари асосида ўрганилиши лозим бўлган фаолиятлар.
- йўлланма берувчи машқлар — яъни нерв мускул зўрикиши, ташқи томондан ўхшашлиги, ҳаракат таркибидаги айрим элементларнинг яқинлиги билан ўзлаштирилиши лозим бўлган ҳаракатларни ўзлаштирилишини осонлаштирувчи жисмоний машқлардир.
Бу туркумдаги машқларнинг характерли томони шундаки, ҳаракат малакасини ривожлантириш ва жисмоний сифатларни такомиллаштириш сунъий равишда ажратилади. Аслида бу жараён бир-бирини таказо этади ва ўзаро узвий боғлиқ. Булар таълимнинг ҳар кайси этапи учун етакчи вазифани ҳал этишга ёрдам берадиган машкларни танлаш учун имконият беради.
Жисмоний машкларни алоҳида мускул гуруҳларини ривожлантиришга қараб классификациялаш.
Алоҳида мускул гуруҳларини ривожлантиришига караб ҳам жисмоний машқлар туркумлана бошландн бўйин, елка камар, бел-ёнбош, ҳаракат таянч аппарати мускуллари ва бошқаларни ривожлантирувчи машклар. Бу туркумдаги жисмоний машқлар ичида жисмлар билан, жисмсиз бажариладиган, индивидуал, жуфт бўлиб, ўтирган, ётган ҳолда амалга ошириладиган, эгилувчанлик ва кучни ривожлантириш машклари бўлиши мумкин.
Спорт турлари бўйича жисмоний машкларни туркумлаш. Ўз навбатида, ҳар бир спорт тури ўз машқларининг индивидуал классификациясига эга: спорт ўйинлари — футбол, баскетбол ва ҳоказолар.
Юкорида кайд қилинган жисмоний машқларни жисмоний машкларнинг педагогик классификацияси деб хам атай бошладилар.
Виомеханикада ~ статик, динамик, циклик, ациклик, комбинациялаштирилган, ҳаракатнинг тузилиши ёки бажариш ҳолатига қараб туркумланган жисмоний машклар деб гуруҳлана бошланди.
Физиологияда — максимал, субмаксимал, меъёрдаги ва мсъёрдан катта қувватни талаб қилиб бажариладиган машқлар деб номланган туркумидан жисмоний тарбия амалиётида фойдаланилмокда.