Абдуллаев А. педагогика фанлари номзоди, доцент; Хонкелдиев Ш. Х. педагогика фанлари доктори, профессор

5.3. Эксперимент илмий тадқиқот методи
Илмий текширишнинг бу методи текширувчининг ўзи томонидан уюштирилган бўлиб, унинг ўзини актив аралашуви орқати. олиб борилади. Бу методда текширалаётган жараён махсус шароитда ёки тажрибани яна қайтадан такрорлаш учун имконият яратилади. Ушбу тадқиқот услубининг қулай ёки қимматли томони ҳам ана шунда.
Жисмоний тарбия жараёнида олиб борилаётган тажрибани махсус шароитни ҳисобга олмай ёки сунъий қайтадан ўша шароитни яратишда назоратдаги масатга оид бўлмаган муаммолар хам юзага келиши мумкин. Бу илмий тадқиқот усулиятининг салбий томонидир. Экспериментни объектив ўтказиш амалиётида табиий, модулям ва лаборатория экспериментлари деб номланган эксперимент хилларидан фойдаланилади.
Табиий эксперимент ҳаётий шароитда олиб борилади. Ундан тажриба иштирокчилар бутунлай бехабар (самаралиги ҳам шунда) бўлиши ҳам мумкин. Масалан, бир мактабнинг икки синфидаги жисмоний тарбия дарсларида дастур материалини ўзлаштирилиши анъанавий ўқитиш услуллари билан, бошқасида эса махсус танланган усулиятлар билан олиб борилиб, натижани
таққослаш орқали қайси синфда самарадорлигни юқори бўлганлигини аниқлаш мумкин бўлади.
Модулям эксперимент методидан кузатувчи ҳаётда учрайдиган оддий шароитдан бир оз ўзгарган муҳитда тажриба ўтказилади. Масалан, мускул кучини ўстиришда спортга янги келганлар билан иш олиб борилиб, улар хафтада уч марта, алоҳида гуруҳларга бўлиниб, биринчи гуруҳи ётган штангада машк қилиш, иккинчи гуруҳи эса ўзининг танаси оғирлигидан фойдаланиб, учинчи гуруҳи фақат гантел кўтариш билан маълум белгиланган муддат давомида машқ килади. Ҳар қайси гуруҳнинг модули алоҳида (штанга, гавдаси оғирлиги, гантел) машқлар факат елка камар мускулларининг кучини ортиришга йўналтирилган. Экспериментдан сўнг натижалар таққосланиб самара берган модул ва унинг машклари, услубияти эффекти эълон қилинади.
Лаборатория экспериментида шуғулланувчилар кундалик ҳаётий шароитда амалиётида кам учрайдиган ҳолатда тажриба ўтказади. Масалан, жисмоний тайёргарлиги тенг икки гуруҳ олиниб, улардан бирининг машғулоти лабораторияда, иккинчисиники эса оддий табиий шароитда олиб борилади. Бу тажрибанинг қулайлиги тажрибанинг лаборатория шароитида янгитдан такрорлай олиш мумкин эканлигидадир. Усулиятни салбий томони тажриба ўгказувчининг тажрибада айнан иштироки бўлиб, объектив бўлмаган якуний хулосаларга ҳам олиб келиши мумкин.