Abdulla sher axloqshunoslik


Shu cho ‘qqida, jonim , quraylik



Download 10,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet65/209
Sana04.06.2022
Hajmi10,65 Mb.
#635217
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   209
Bog'liq
Axloqshunoslik (Abdulla Sher)

Shu cho ‘qqida, jonim , quraylik
Biz uchinchi — yangicha cherkov;
So ‘ng yangicha «Ahd ul-jadid»dan
Oyat kuylab yashaylik ikkov.
Endi ruhning ikki xil fe ’li
Haqidagi mish-mishlar bitdi.
Bu kunlarda gunohdan cho ‘chib,
Tanni qiynash odati yitdi.
Ilg ‘adingmi, tangri sasi bor
Bu ko'pirgan tubsiz q a ’r aro?
K o ‘ryapsanmi osmonda uning
Minglab shami sochmoqda ziyo?
Bor mavjudot ichra tangri bor,
Tangri bilan borliq go ‘zal, hur.
Tangri — zulmat, tangri — nur, hayot,
Tangri — bizning bo ‘salar erur1.
Bu she’rni o ‘qigan odam albatta, uni S harq m u m to z falsafasidan 
xabardor odam yozganini sezadi, h a tto m u tasaw if-faylasu flarim izning ,
www.ziyouz.com kutubxonasi


xususan, Aziziddin N asafiyning fikriari buyuk O vro‘pa shoiri satrlaridan 
o ‘zgarishsiz joy olganini va bu fikrlar Ovro‘pa millatlari tabiatiga naqadar 
singishib ketganini anglaydi.
6. 0 ‘rta asrlar Ovro‘pa axloqshunosligi
A w algi m avzuda aytib o ‘tilganidek, hurfikrlilik borasida 0 ‘rta asrlar 
O v ro ‘p asida Q adim gi Y u n o n va 0 ‘rta asrlar m u su lm o n Sharqiga 
solishtirib b o ‘lmaydigan darajada qashshoqlik mavjud edi. G ap shundaki, 
0 ‘rta asrlar Ovro‘pasida nasroniylik dini falsafa, adabiyot va san ’at 
kabi m a ’naviy sohalarga yondosh turish bilan kifoyalanm adi, balki ular 
orasida birinchi b o ‘lishga, m utlaq hukm ronlikka intildi. Axloqshunosiik 
oldida nasroniylik ta ’lim otini ratsional tarzda um um lashtirish vazifasi 
tu rard i — cherkov talabining m ohiyati ana shu edi. M azkur vazifa esa 
Bibliyodagi quyidagi axloqiy konsepsiyadan kelib chiqadi.
X udo olam ning yaratuvchisi va unga jo n baxsh etuvchi m ohiyatdir. 
U — m utlaq ijodiy-yaratuvchi ibtido, ayni paytda, olam ning oliy maqsadi, 
yashirin m a’nosi. X udo nim aniki yaratadigan b o ‘lsa, uni o ‘zi uchun 
yaratadi va faqat birgina U o ‘z faoliyatining sababi, m e ’yori va maqsadini 
o ‘zida mujassam etadi. Boshqa b archa m avjudot bunday m uxtorlikdan 
benasib: ular Xudo sababli va X udo uchun m avjud. Inson ham bundan 
m ustasno emas. Lekin inson, shuning barobarida, m uayyan imtiyozga 
h a m ega zot. Z ero, u X udoga o ‘xshash, am m o X udo bilan aynan emas: 
hissiyotli, o ‘limga m ahkum yerdagi mavjudot. U erkin qilib yaratilgan 
va oliy m aqsadi b o ‘lm ish — Xudoga ibodat uning uchun m ajburiyat 
shaklida yuzaga chiqadi. C h unki insonning yerdagi, o ‘z baxtini izlashga 
qaratilgan butun hayoti — inkor etilishi lozim b o ‘lgan gunohkorlikdan 
iborat. Ilk ajdod — O d am A toning qilm ishi bunga yorqin misoldir. 
Xullas, nasroniylik ta ’lim oti m antiqiga ko ‘ra, inson Xudoga ibodat qilish 
u c h u n yaratilgan, biroq u o ‘zi X udo b o ‘lgisi kelib qoladi: barcha insoniy 
baxtsizliklarning sababi m an a shu kibru havo, axloqiy m ustaqillikka 
d a ’vodan kelib chiqadi, um u m an , ham m a yovuzliklam ing ildizi shunda.
S hunday qilib, nasroniylik axloqi m avjudlikning m ohiyat bilan mos 
kelm asligiga asoslanadi. In so n o ‘zining m ohiyatan belgilangan o ‘zligini 
a m a lg a o sh ira o lm a y d i. C h u n k i u g u n o h k o r z o t; u faq at X u d o
y ordam idagina g u n o h d a n qutilishi m um kin. Iso — insonning X udo 
b ilan birlashuviga va, ayni paytda, bunday birlashuvning faqat Xudo 
tufayligina ro ‘y berishiga dalolatdir. Shu bois X udoga iqtido Isoga iqtido
www.ziyouz.com kutubxonasi


qilishda o ‘zini nam oyon etadi. O dam A todan gunohkorlik b oshlan gan
b o ‘lsa, Isodan yangilanish, ruhan qayta tu g ‘ilish boshlanadi, ch u n k i 
aynan u gunohdan qutulish y o ‘lini k o ‘rsatdi. Iso o ‘z m avjudligining 
oliy va vagona m a ’nosini Xudo — O taga yetishishda deb biladi. U 
havoriylarni o ta-o n ay u , o ‘g ‘iI-qizlarini tark etishga ch aq irad i, ch u n k i 
kim da-kim gun o h d an qutulish yo‘liga kirsa, uning qalbida X u d o d an
o ‘zga zotga joy b o ‘lmasligi kerak, yon-veringdagilarni xuddi o ‘zingdek 
sevmoq Xudoga m uhabbatning in ’ikosidir; X udoni sevm oq ularni sevish 
orqali amalga oshadi. H am m ani sevish kerak, degan talab sh u n d an . 
Agar inson tanlab sevsa, birovga ezgulik, boshqasiga yovuzlik qilishi 
m um kin va bu bilan u b o ‘yniga X udolik h u qu qini olgan, y a ’ni n im a
adolatli-yu, nim a adolatsiz ekanini o ‘zi hal etgan b o ‘lardi.
0 ‘rta asrlar O vro‘pa axloqshunosligininng yirik vakili Avreliy Avgustin
— Ilohiy O g ‘ustin (lo tin ch a Avgustinus Sanktus, 354 — 43) «Tazarru» 
h am da «Ezgulik va erkin ixtiyor haqida» d eg an asarlarida a n a shu 
m uam m olarni o ‘rtaga tashladi va hal qilishga urindi. U n in g fikriga 
ko‘ra, Xudo barcha g o‘zalliklar m anbai va eng oliy go ‘zallikdir. X udoning 
irodasi — m uayyan, m azm unid an q a t’i nazar, ezgulik, n e ’m at, yagona 
oliy n e ’mat. H am m a narsa, X udodan b o 'lg an i u c h u n — ezgu, nim aiki 
m avju d e k a n , h a m m a s i ezg u ; b o rliq — q a d r iy a tla r n in g t a r tib li 
bosqichlaridan iborat. Borliq ichidagi eng m uh im farq X udo bilan olam , 
Y aratgan bilan yaratilm ish orasidagi farqdir, m an a shu farq axloqning 
asosi hisoblanadi. H a r qanday x atti-h arak at faqat borliq ta rtib in i aks 
ettirishi va Xudoga intilish bilan boshqa intilishlarni farqlashi, y a ’ni 
oliy intilishni tuban intilishlardan q a t’iy ajratib olishi orqali b ah o lan ad i. 
Bu — tartibni talab qiladi, h am m a narsada tartib m u h im , ag a r biz 
h a y o tim iz d a u n g a s u y a n sa k , u b iz n i X u d o g a y e tis h tir a d i, u n g a
suyanm asak, Xudoga yetisha olm aym iz. Shu sababli inson faoliyatida 
ikki xil m unosabatni farqlam oq lozim — lazzat va foydaga intilish. 
Lazzat — faqat birgina X udodan; qolgan h a m m a narsalar foydalanish 
obyekti h isoblanadi. Y erdagi n e ’m a tla r faq a t y e rd a n ta s h q a rid a g i 
n e ’m atlarni targ‘ib qilish u c h u n vositadir. X u d o d a n q u v on ch tu y g in -u , 
lekin undan foydalanm a, yerdagi n e ’m atlardan foydalan-u, lekin ulardan 
quvonch tuym a. Avgustin axloqiy t a ’lim o ti a n a shu ta la b d a n kelib 
chiqadi.
X udo, Avgustin nuqtayi nazarida, insonni — O dam A to n i erk in , 
gun oh qilmaslik im koniyatiga ega zot qilib yaratdi. Ayni p ay td a U 
ixtiyor erkinligi faoliyatining aniq yo ‘nalishini belgilab berdi. Lekin
www.ziyouz.com kutubxonasi


O dam Ato, nima qilish kerakligini o ‘zim bilam an, degan kibr bilan
X udoning ko‘rsatmasini buzdi; inson ixtiyor erkinligini nojoiz q o ‘llagani 
uch u n gunohga botdi. O dam Ato qanday b o ‘lsa, undan paydo bo lgan 
boshqa odam lar ham xuddi shunday. Birinchi odam qilgan gunohga 
h am m a odam javobgar, h ar b ir odam o ‘z tishida Odam A to yegan 
olm adan qolgan qam ashishni his etib turadi. D em ak, ham m a narsa, 
b archa ezgulik X udodan; yovuzlik — ezgulikning yo‘qligi, ezgulikdan 
yuz burish, nuqs, xato. U inson ixtiyorining xususiyati, ixtiyorning 
tubanlikka qaratilishidir; u — Xudo ko'rsatm alaridan chekinish, gunoh.
Avgustin ta ’lim otini m a ’lum m a’noda m uhabbat axloqi ham deyish 
m um kin. Faylasuf-ilohiyotchi m uhabbatni h a r b ir narsani o ‘z tabiiy, 
qonuniy o ‘rnini egallashi uchun intilishga m ajbur qiluvchi fazoviy qudrat 
sifatida talqin etadi. M uhabbat — tugallikka, orom ga intilish. Inson 
nafaqat sevadi, ayni paytda u m uhabbatni o ‘z m unosabatlarining obyekti 
h a m deb b ilad i; in so n m u h ab b a tn in g o ‘zin i sevish yo sevm aslik 
qobiliyatiga ega. Axloqiy vazifa m ana shu m uhabbatni inson tabiatiga 
o ‘xshash obyektga y o ‘naltirishdir. Bu obyekt esa — Xudo. M uhabbatning 
sezgi a ’zolariga hech qanday aloqasi y o ‘q, u ruhning sirli qa’ridan, ru h
paydo b o ‘ladigan m akondan iborat.
Shu tarzda A vgustinning axloqiy t a ’lim oti ja h o n axloqshunosligi 
tarix ida m uhabbat m asalasini birinchi b o ‘lib o ‘rtaga tashladi va bu 
t a ’lim ot keyingi davr m utafakkirlari qarashlariga katta ta ’sir k o ‘rsatdi.
0 ‘rta asrlar O vro‘pasida Avgustindan keyingi eng yirik axloqshunos 

Download 10,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   209




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish