Abdulla sher axloqshunoslik



Download 10,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet39/209
Sana04.06.2022
Hajmi10,65 Mb.
#635217
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   209
Bog'liq
Axloqshunoslik (Abdulla Sher)

Bakr
ar-Roziy 
(865— 925) t a ’lim o ti o ‘ziga xos o ‘rin egallaydi. U ning axloqiy 
qarashlari «Lazzat», «Falsafiy hayot tarzi», «Ruhiy tabobat», «Baxt va 
farovonlik belgilari» singari kitoblarida aks etgan.
A r-R o z iy axloqshunoslikni insonda xushxulqlikni tarbiyalash va 
badxulqlikni y o ‘qotish y o 'llari h am d a usullari haqidagi fan deb biladi; 
u k ish in i aq l b ila n ish k o ‘rish g a , m e ’y o rid a laz z a tla n ish g a , o ‘z 
ehtiroslarini jilovlab, lahzalik lazzatga um rini baxsh etmaslikka o ‘rgatadi. 
X ullas, A r-R o z iy n in g axloqiy qarashlari, ilm iy til bilan aytganda,
www.ziyouz.com kutubxonasi


h e d o n iz m (lazzatn ing ustuvorligiga) va ev d e y m o n izm g a (baxtning 
ustuvorligiga) asoslanadi. U ruhiy tab o b atn in g eng m u h im vazifasi 
insoniy baxt bilan cham barchas bog‘liq b o 'lg an lazzatning m ohiyatini 
bilish va tushuntirishdan iborat deb hisoblaydi: lazzat — iztirobdan 
qutulish. Lazzatning bir shartini farovonlikda, ik k inchi shartini esa u, 
ham m a narsaga aql bilan yondashuvda k o ‘radi.
Raylik m utafakkirning lazzat haqidagi t a ’lim otiga chuqurroq nazar 
tashlansa, uning Epikur qarashlariga asoslanganini ilg‘ab olish m um kin. 
Ayni paytda A r-R oziy Epikurning taqlidchisi em as, davom chisi sifatida 
nam oyon b o ‘ladi, undan ancha ilgarilab ketadi. C h u n o n c h i, Epikur 
inson uch u n o ‘zini xavotir va x atard an , jam o a t va davlat ishlaridan 
olib qochishni, tashqi shart-sharo itd an m ustaqil b o ‘lishni, tabiat bilan 
ham nafaslikda yashashni iztirobdan qutulishning en g yaxshi usuli deb 
hisoblaydi. A r-R o ziy esa insonni ijtim oiy fao llikk a c h a q irad i, uni 
jam iyatga foyda keltirib yashashga d a ’vat etadi. U n in g nazdida inson 
ijtimoiy mavjudot. Inson faqat insoniy jam iyatdagina axloqiy yuksaklikka, 
baxt va farovonlikka erishadi. J a m iy a td a n ta s h q a rid a , yakkalikda, 
tan h o lik d a inso n nin g yashashi m u m k in em as. B o rd i-y u , yashagan 
ta q d ird a h a m y o w o y i, h ayvoniy, t o ‘p o s b o ‘la d i, z e ro , u bizning 
m a v ju d lig im iz n i q u la y la s h tira d ig a n , o r a s ta la s h tir a d ig a n in so n iy
ham korlik va q o ‘llab-quw atlanish im k on id an c h e td a qoladi.
«Ruhiy tabobat» kitobining o ‘n o ltin ch i bobida A r-R o ziy e ’tiqodiy 
aqidaparastlikning zarari haqida to ‘xtaladi. Ideal darajadagi sof diniy 
e ’tiq o d n in g h a y o td a b o ‘lishi m u m k in e m a s lig in i t a ’k id la r ek an , 
taqvodorlikni faqat nisbiy tarzda tushunishga ch aq iradi. U suvni misol 
keltirib, shunday deydi: «...Biz foydalanayotgan suv o d a m la r tom onidan 
ifloslantirilm aganiga yoki unga hayvonlar, daydi yoki quturgan itlar 
yoki boshqa y o w o y i jonivorlarning sasigan o ‘liklari, tezaklari yoki 
q ushlarning najaslari tushm aganiga kafolat y o ‘q. S hu bois biz uni 
qanchalik qayta-qayta tindirib quym aylik, eng so ‘nggi h olati ham , bari 
bir, eng iflos, eng harom b o ‘lib qolaveradi»1. A r-R oziyning fikriga ko‘ra, 
suvdan ichganda ham , tahorat qilganda h am u lar h aq id a o ‘ylamaslik 
lozim . Z ero, Alloh bizdan hech b ir n arsani m urakkablashtirm aslikni 
talab qiladi. A qidaparastlikka m oyil tu rli-tu m a n din iy oqim lar diniy 
e ’tiqodni an a shunday m urakkablashtirish, noinsoniylashtirish tufayli
www.ziyouz.com kutubxonasi


kelib chiqadi. A r-Roziyning bunday fikrlari hanuzgacha o ‘z axloqiy 
aham iyatini y o ‘qotgan emas.
M a sh s h o iy y u n lik a x lo q s h u n o s lig in in g y a n a b ir b u y u k vak ili 
Forobiyning shogirdi Ibn S inodir (980—1037). Ibn Sinoning axloqiy 
qarashlari asosan «Axloq ilmiga do ir risola», «Burch t o ‘g ‘risida risola». 
«Nafsni pokiza tutish to ‘g ‘risida risola», «Adolat haqida kitob», «Turar 
joylardagi tadbirlar» singari asarlarida va zamondoshlari bilan olib borgan 
m unozara-yozishm alarida o ‘z aksini topgan.
A w alo , Ibn Sino axloq ilm ining amaliy falsafa tarkibidagi o ‘rnini 
aniqlab olishga intiladi. «H akim larning, — deb yozadi allom a shogirdi 
B ahm anyor al-O zarboyjoniy bilan m unozara-yozishm asida, — falsafa 
nazariy va am aliy b o ‘ladi, deganini falsafa am aliy-axloqiy bo 'lad i, deb 
tushunm aslik kerak. C hunki am aliy axloqning bunday nam oyon boMish 
holati falsafa degani em as, zero, qiyosiy m alaka axloqiy m alakadan 
m utlaqo o ‘zgadir... Falsafa am aliy va nazariy qism larga b o 'lin a r ekan, 
dem ak, uni (am aliy falsafani) axloq bilan aynanlashtirilm aydi. Shuning 
uchun (uni) axloq ilmi degan m a ’qul».1 K o‘rinib turibdiki, Ibn Sino 
axloqshunoslikni am aliy falsafa, y a’ni nazariya ekanini t a ’kidlaydi va 
axloqni uning tadqiqot obyekti sifatida ta ’riflaydi.
Ibn Sino o ‘z asarlarida b ir qancha axloqiy fazilatlarga t a ’rif beradi. 
C h u n o n ch i, iffat, him m at, shijoat, adolat, saxiylik, qanoat, q a t’iyat, 
sadoqat, hayo, kam tarlikvaboshqalarshularjum lasidandir. Shuningdek, 
allom a ularning aksi b o ‘lgan — o ‘g ‘rilik, aldam chilik, fisqu fasod, nafrat, 
rashk, adovat, b o ‘h ton , irodasizlik, takabburlik, nodonlik kabi illatlarni 
ham tavsiflaydi; h a r ikki turdagi m azkur tushunchalarning bir-biri bilan 
bog‘liqligini, bir-biriga o ‘tib turishini va bunday bog‘lanish ijobiy hoi 
ekanini t a ’kidlaydi. U stozlari a n ’analarini davom ettirib, h a r bir axloqiy 
fazilat ikki nuqson oralig‘ida b o ‘ladi, ya’ni o ‘rtalik xususiyatiga ega, 
deydi. D em ak, axloqshunosiik ilm ida faqat fazilatlar em as, balki iilatlar 
ham o ‘rganilishi zarur.
A llom a ta s a w u f falsafasi va tasaw ufiy axloqshunoslikka m uayyan 
m a ’noda taalluqli asarlar ham yaratdi. Zero, u bejiz Shayx ur-R ais, 
y a ’ni shayxlarning raisi degan n om olgan emas. Bu b o rad a uning 
m ash h u r «Ishq risolasi» diqqatga sazovordir. U ndagi asosiy m uam m o

Download 10,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   209




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish