Abdulla sher axloqshunoslik


X uastuanift. N . R ah m on ov taijim asi, «Sharq yulduzi» ju m a li, 2 0 0 1 , uchinchi



Download 10,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/209
Sana04.06.2022
Hajmi10,65 Mb.
#635217
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   209
Bog'liq
Axloqshunoslik (Abdulla Sher)

1 X uastuanift. N . R ah m on ov taijim asi, «Sharq yulduzi» ju m a li, 2 0 0 1 , uchinchi
fasl, 115-b.
www.ziyouz.com kutubxonasi


buzg unchilik qilib yurm agan odam ni o id irs a , d em ak, g o ‘yo barcha 
odam larni o ‘ldiribdi va kim ki unga hayot ato etsa (ya’ni o ‘ldirishdan 
bosh tortsa), dem ak, g o ‘yo barcha odam larga hayot beribdi».
Shu bilan birga «X uastuanift» shakliy va uslubiy jih a tla ri bilan
«Avesto»dan jiddiy farq qiladi, «M isr m ayyitlar kitobi»ga ju d a yaqin; 
uning «Tavbanoma» deb atalishi ham shuni bildirib turadi: h a r bir 
bo lim -sura (ham m asi o ‘n besh b o ‘lim dan iborat) insonning o ‘z axloqsiz 
x atti-h arak atlari, gun oh lari uch un bosh m a ’bud X o ‘rm uzdga iltijo- 
ibodatidan iborat.
«M isr m ayyitlar kitobi»dagidek, unda ham h a r b ir iltijo-bo'lim tavba 
qilayotgan kimsaning o ‘zi to m o n id an axloqsiz qilm ishlari va gunohlari 
sanab о tilgach, «G unohlarim izni kechirgin!» degan xitob bilan tugaydi.
A ytilganlardan qisqacha xulosa shuki, «Xuastuanift» qadim gi turkiy 
tilda yaratilgan dastlabki e ’tiqodiy-axloqiy yodgorlik sifatida alohida 
a h a m iy a tg a , keng m iqyosli o ‘rgan ish ga, ta d q iq va ta h lilg a lo yiq
ajdodlarim iz m a’naviy m erosidir.
^ H a n d a r z la r. «A vesto», z a rd u s h tiy lik t a ’lim o ti d a s tla b k o ‘rib 
о tganim izdek, T uron 
m intaqasida vujudga kelgan h am d a yoyilgan 
bo Isa, keyinchalik E ronzam in va H indistonning forslar yashaydigan 
m intaq alard a juda keng tarqaldi. B a’zi yerlarda m usulm onchilik kirib 
kelgandan so‘ng ham o ‘z m avqeyini 
saqlab qoldi. Pahlaviy tilid a 
yaratilg an «H andarzlar» ( o ‘gitlar) g arch an d d in iy -e ’tiq o d iy asosga 
suyansa-d a, m ohiyatan axloqiy p an d n o m alar sifatida o tash p arastlar 
o rasid a m ash h ur b o ‘lgan. U larn in g k o ‘pchiIigi Q adim gi E ro n n in g
ulug lari nom idan tartib berilgan: «Dastlabki ustozlar o ‘gitlari», «Xusrav 
A nushirovon o ‘gitlari», «B uzurjm ehr o ‘gitlari» va h.k.
Bu о gitlardagi o ‘ziga xos xususiyat shundaki, ularda «Avesto»da 
ilgari surilgan eng m uhim d in iy -e ’tiqodiy g 'oyalarning jam iy at va shaxs 
hayotidagi am aliy in ’ikosini ko ‘rish m um kin. Eng a w a lo , «Avesto»dagi 
«ezgu o ‘y, ezgu s o ‘z, ezgu a ’m ol» u ch lig ig a e ’tib o r q a ra tilg a n . 
«B uzurjm ehr о gitlari» h an d arzid a m azkur uchlik ezgulikning asosi 
sifatida quyidagicha t a ’riflanadi: «Ezgulik nim ayu, yovuzlik nim a? 
Ezgulik bu — ezgu o ‘y, ezgu so ‘z, ezgu a 'm o l, yovuzlik esa — yovuz 
о у, yovuz so‘z va yovuz a ’mol». Shundan keyin m azkur uchlik tahlil 
etilib, uning axloqiy m ohiyati o ch ib beriladi. har b ir so ‘zning axloqiy 
xususiyati o ‘ziga xos, ta ’b irjo iz b o ‘lsa, axloqshunoslik nuqtayi nazaridan 
talqin etiladi: «Ezgu o ‘y, bu — fikrlashdagi m o ‘tadillik, ezgu s o 'z — 
sax iy lik , ezgu a ’m ol - t o ‘g ‘rilik. Yovuz o ‘y, bu - fik rla sh d a g i
www.ziyouz.com kutubxonasi


is ro f g a r c h ilik , y o v u z s o ‘z — p a s tk a s h lik , y ov u z a m o l esa 
yolg‘onchilik»'
Bundan tashqari m azkur han darzlarda insonning m a’naviyatiga, 
ayniqsa aql va ilmga alohida e ’tib o r beriladi: Ahura M azda odam larni 
yovuz devlardan him oya qilish uchun bir necha m a naviy jihatlarni 
yaratgan. Bular — tu g 'm a aql, kasb etiladigan (o ziga yuqtiriladigan) 
aql, fe’l-atvor, um id va h.k. Tug‘m a aql vujudni qo ‘rquvdan xalos qiladi, 
m ol-dunyoning o ‘tkinchiligini va o ‘lim ning haqligini eslatib turadi. 
Ikkinchi turdagi aql esa taqvodorlar yo‘lidan borish, ulardan о rganish 
orqali vujudga keladi va nim a b o ‘lishini oldindan bilish, nim a bo lib 
o ‘tganini yodda tutish uchun xizm at qiladi. Dem ak, tu g 'm a aql inson 
m ohiyati bilan b o g ‘liq b o ‘lsa, aqliy tarbiya orqali kasb etilgan aql esa 
u n in g m avjudligi, hay o tiy am aliy o ti m asalalariga b orib taq a lad i. 
Buzuijm ehrning quyidagi o ‘z -o ‘zi bilan savol-javobi yuqoridagi m a naviy 
xususiyatlarning axloqiy m ohiyatini yanada yaqqolroq ochib beradi.
«Odamlar uchun aql yaxshiroqmi yoki ilmmi? Aql muayyan narsani
egallashda, ilm esa — muayyan narsani baholashda yaxshi.
Qanday fa o liya t hamm adan yaxshi. Bosiqlik va tinchliksevarlik.
Qanday tamoyil eng yaxshi? Yaxshilik.
Eng muhim s o ‘z qaysi? Burch» va h. k}
H andarzlardan biri baxtli kishining fe’li va aqliga bag ishlangan. 
U nd a baxt tushunchasi quvonch bilan bog‘liq tarzda talqin qilinadi. 
Baxtli kishi haq yo ‘lni tanlagan, nuqsonlardan forig1 insondir, shu 
xislatlar tufayli u qalban va fikran quvnoq yashaydi, odam larga muloyim 
m unosabatda b o ‘ladi, h ar kim bilan unga mos keladigan m unosabatni 
tanlay d i, baxtni m a ’b u d lard an , fazilatlarni o ‘z do stlaridan olishga 
intiladi, don o q aro rlar qabul qiladi. «D ono qaror, insonning aql bilan 
v u ju d n i u y g ‘u n la s h tiris h i, fa o liy a tli, g 'a y ra tli, ja s o ra tli b o lishi, 
shuningdek, o ‘z ichidagi dushm anni yengishi bilan belgilanadi. Zero, 
o ‘z ustingdan hukm ronlik qilish, kim ningdir ustidan hukm yurgizishga
qaraganda yoqim liroqdir»3.
Shunday qilib, h andarzlar to ‘plangan, bitilgan davr o ‘rta asrlarga 
to ‘g‘ri kelishini hisobga olsak, «Avesto» ta ’sirining vaqt va qam rov doirasi 
n aq adar kengligini ko‘rish m um kin.

Download 10,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   209




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish