Abdulla sher axloqshunoslik

Charxi kajraftorning bir shevasidin dog‘men,
Ayshni nodon surib, kulfatni dono tortadur1.
Muqimiyning hajviy asarlarida esa o ‘sha davrda avj olgan firibgarliklar, 
amaldorlarning noinsofligi, adolatsizligi qattiq tanqid qilinadi. Shoiming 
«Voqeai Viktor», «Voqeai ko‘r Ashurboy hoji», «Tanobchilar», «То‘у» 
singari asarlari Turkiston xalqlari oyog‘idan tobora tubanlikka tortayotgan 
illatlarni ayovsiz fosh etadi. 0 ‘sha davrdagi boylarning nafsdan boshqa 
narsani bilmasliklarini, fahshu maishatga yuztuban ketganliklarini, chor 
atrofda adolatsizlik hukmronlik qilayotganini alam bilan yozadi.
Endi Dilshodning bir m uxammasidan olingan quyidagi parchaga 
diqqat qiling:
Alam о ‘tidin kuyodir jahon,
Dudi oh ila to ‘la osmon,
Betoqat о ‘lib chekaman f i g ‘on,
Menga rahm etib y ig ‘laydi makon,
Titrab boqadir zaminu zamon.
Boyonlarimiz nafsa ovora,
Tug‘yoni oshib to bora-bora,
Atlas to ‘qig‘on qizi bechora,
Yasanmay yuzga surtadi qora,
Qora kunlarga qoldi M a rg ‘i!on.
Olma anoru m evalar koni,
Ammo mevaga zor b og ‘boni,
Bug‘doy non ini ko'rm as dehqoni,
Paxta ekadi, yirtiq choponi,
Farg‘ona zomin husni Namangon2.
Bu satrlarda ko'tarilgan adolatsizlik muammosi orqali o ‘sha davrdagi 
ijtimoiy-axloqiy manzara yaqqol nam oyon bo‘ladi.
2 
j Tanlangan asarlar. Ikki tom lik. 1 tom , T„ « 0 ‘zdavnashr», 1959, 183-b.
Tanlangan asarlar. Т., G ‘.G ‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti,
1 9/2, 72—80-b.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2. Atoqli jadid mutafakkirlarining axloqiy qarashlari
Abay. 
Turkiston xalqlarini axloqiy yuksaklik va m a’rifat vositasida 
milliy o ‘zligini anglash darajasiga ko‘tarishda qozoq xalqining buyuk 
farzandi Abay (1845-1908) axloqiy qarashlarining ahamiyati katta.
Abay she’rlarida, shuningdek, «Iskandar», «Mas’ud» dostonlarida 
ezgulik, adolat, mardlik, shijoat singari fazilatlar o ‘rnini illatlar egallab 
borayotganidan, xalqning yaxshilik bilan yomonlikni farqlay olmaydigan 
darajaga tushib qolganidan faryod chekadi: