Abdulla sher axloqshunoslik

1 Qarang: Dam bu damdir, dam bu damdir, dam bu dam . Akadem ik I.Sulton bilan
A.Sher suhbati. «Sog‘lom avlod uchun» jum ali, 1996-yil, 1-son.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

talqin etdi. Shuning uchun ham allom a Bertels Navoiyni, nafaqat buyuk 
shoir ham da m utafakkir, balki buyuk va pokiza zot, nomi bosh harflar 
bilan yozilishga loyiq Inson edi, deb ta ’riflaydi.
Navoiy o ‘z asarlarida inson qadr-qim m atini birinchi o ‘ringa q o ‘yadi, 
nom us, oriyat va insoniy g‘urur tushunchalarining o ‘ziga xos talqinini 
beradi. «Tavakkul sifati va betavakkullar mazammati» she’rida m utafakkir 
shoir, Yaratganga tavakkul qilish o ‘rniga o ‘zini tam a yuzasidan shohlar 
oldida quldek tutgan yaltoqi kishi, agar afsonaviy Q orun boyligini 
m o ‘ljallasa-da, uning nasibasi b o r-y o ‘g‘i bir tovoq osh b o ‘ladi, deydi. 
Zero, unday odam nafsi xurujida, katta d a’vo-maqsadlarni darhol unutib, 
oldiga tashlab q o ‘yilgan suyak bilan ovora b o ‘lib qolaveradi; kichik bir 
tovoqdagi osh u ch u n qullik qiladigan b u n d a y inson yuziga ulk an
qozonning qorakuyasi m unosibdir:
Tavakkulni ulkitn q o ‘yub xotirig‘a,
Tushar shoh ollinda qulluq havosi.
Nasibi oning bir ayoq osh erur, bas,
Agar ganji Qorun erur muddaosi.
Biravkim, bo ‘lur bir ayoq osh uchun qul,
Yuziga keraktur qazonning qarosi1.
N avoiy asarlari orasida ta s a w u f axloqiga doir yana b ir m ashhu r 
q it’a borki, uning ichki — botiniy m azm uni alohida diqqatga sazovor: 
Kamol et kasbkim, olam uyidin
Sanga fa rz o ‘lm ag‘ay g ‘amnok chiqmoq.
Jahondin notamom o ‘tmak biaynih,
Erur hammomdin порок chiqmoq2.
Bu she’rda, yuzaki qaraganda, gap dunyodan biror kasbning boshini 
tu tm ay o ‘tib ketish yaxshi emasligi haqida ketayotgandek k o ‘rinadi. 
Aslida esa u, yuqorida aytib o ‘tganim iz — ta s a w u f axloqshunosligining 
«kasb» tushunchasi bilan b o g iiq . N avoiy hazratlari bu dunyoga kelib, 
Alloh inson u ch u n yaratgan b arch a fazilatlar va ezguliklarni o ‘ziga 
kasb qilib olm agan, yuqtirm agan kishi tiriklik olam idan boshi quyi 
solinganicha chiqib ketadi, chunki dunyodan notam om , ya’ni komillikka