Ushbu shartlami ustoz o‘giti va o‘z tadbiri asosida amalga oshirgan Sa’d
oqibat o‘z baxtiga erishadi. Navoiy bu timsol bilan inson o‘z baxtini izlab sa’y-
fcarakat vatadbir ishlatmog‘i kerak, degan g'oyani ilgari suradi.
Hikoyatga kiritilgan Paylaqus timsoli bilan esa ulug‘ shoir baxtga
pishmoq uchun ustoz ilmiga amal qilmoq kerak degan g'oyani ilgari surgan.
Ne jahondin anga umed, ne biym,
Deb otin xalq Paylaqus hakim.59
Shu bilan birga obrazni yangi talqinda qo‘llab, uni bosh qahramonga
ikuniylik xususiyatida namoyon etgan.
“Iskandar xiradnomasi”da Jomiy donishmandni Faysug'uras deb ataydi:
Faysug‘urasni cho‘ng, qadim kitoblar
Butun hakimlarga boshliq hisoblar.
Suxan qulufini ochgani zamon,
Sirlar gavhariga to‘ldi bu jahon.6
Jomiy talqinidagi Faysug‘uras oliymaqom shohga nafsga qul
fc'lmaslikni nasihat qiladi va isbotiga nonim kichik, ishtaham katta deb
j-z'layotgan bola haqidagi hikoyatni misol qilib keltiradi.
Balinos
- yunon faylasufi Dionesning Sharqona nomi deb taxmin
Ipmadi. Diones, yuqorida aytganimizdek, Sharqda Iskandar tarzida talqin
■Badigan Aleksandr Makedonskiyning zamondoshi. U bilan bo‘lgan bir qator
■oloqotlar bizgacha yetib kelgan. Navoiy “Tarixi anbiyo va hukamo”da bu
Hkim haqida ham ma’lumot keltirgan: “Balinos hakim Aristotolisning
aiogirdidur. Iskandariya minorasi tilsiminikim, farang ahli qilg‘on, anda ko'runur
edi, Balinos yasab erdi. Va aning so‘zlaridindurkim, podshoh kerakkim, borcha
pdin nima olgay, ammo e’tidol bila, to mulk barqaror bo‘lg‘ay. Yo‘qki,
k rc h a g ‘a nima bergay bee’tidolliq bila, to mulk buzulg‘ay”.
1
58
* Алишер Навоий. Сабъаи сайёр. МАТ. Т. 10. — Б. 204.
f Жомий
А б д у р а х д ю н .
Искандар
хирадномаси.
Форсийдан
Фирдавсий
мукофоти лауреата
ИШомухаммедов таржимаси. Тошкент: Адабиёт ва санъат, 1978. Б 62.
Г Жомий Абдурахмон. Искандар хирадномаси. Форсийдан Фирдавсий мукофоти лауреата
ВиПомухаммедов таржимаси. Тошкент: Адабиёт ва санъат, 1978. Б .138.
“Saddi
Iskandariy”da
Iskandaming
atrofidagi
yetti
musohib
■mishmandning biri:
Ravon tutti aytib sano, bir qo‘lin,
Balinosi donoyano bir qo4in.
Buqrot
— yunon faylasufi Gippokratning Sharqona nomi. “Tarixi anbiyo
phukamo”da o'qiymiz: “Buqrot hakim Fishog‘ursning shogirdidur. Va Bahman
dtog‘ida erdi va tib ilmida mohir erdi va tasonifi bor. Va fiisuli Buqrot ul
■mladindurkim; atibbo qoshida bag'oyat mu’tabardur. Ul debdurkim, umr
psqadur, ish uzun. Oqil uldurkim, bu qisqa ummi bir nimaga sarf qilgdaykim,
pruratroqdur, ya’ni oxirat maslahati va Tengri taolo rizosi
”.62
Jomiyning “Xiradnoma”sida Buqrotga alohida e’tibor beriladi. Faqat
■kandar atrofidagi musohiblar qatorida sanalmasdan, unga alohida xaradnoma
^atadi. Uni tib ilmining donishmandi, mutafakkir faylasuf sifatida talqin etadi:
Buqrotga tib ilmi bo‘ldi oshkor,
Ta ’bi tib qonunin bildi poydor.
Qay bir hikmat taraf azm etib chopdi,
Undan yuzlab badan davosin topdi.
Xiradnomada tasvirlanishicha, o‘z davri podshosi Buqrotga o‘g‘lining
psal bo‘lganligi aytib, uni davolashni so'raydi. Buqrot shahzodaning tomiriga
jc'lini qo‘yib, kasallik alomatini topolmaydi. Balki, uning ko‘ngli beqarorlik
aoiatida deb hisoblagan hakim barcha go‘zallami shahzodaga birma-bir
p ‘rsatadi. Qarangki, shahzoda hakimning rafiqasiga oshiq bo‘lgan ekan. Lekin
pkim shahzodaga uni berishni xohlamaydi. Shohning har qancha hadya-yu
pifalarini ham rad etadi. Shoh hakimni o‘lim bilan qo‘rqitganda, u dono so'zlari
Uan quyidagicha javob beradi:
Do'stlaringiz bilan baham: