ГШарафиддинов О. Сардафтар сахифалари. Тошкент: Ёзувчи. 1999. - Б. 194.
Biroq Suqrotga yetish oson emas edi. Uning uchun Ahraman dev, ajdaho,
Aer va temir paykar kabi balolami yengib o'tish kerak. Bu haqda Farhodga
Suhaylo hakim nomli yana bir donishmand xabar beradi. Bu haqda
tosavvufshunos olim, professor N.Komilov “Suqrot - komil inson timsoli”
■laqolasida ajdahoni — nafsga, devni - saltanatga, shemi - g‘azabga. temir
paykar odamni esa - o‘tkinchi dunyo hoy-u havaslariga muqoyasa qiladi
.47
Farhod ushbu balolami yengib o‘tib, Suqrot huzuriga yetishadi. Suqrot Farhodga
c&q va inson, inson va iloh to‘g‘risidagi fikrlarini aytab, tiriklikning asosi Haqni
eglamoqdir deydi:
Bukim Haq ayladi insonni mavjud,
Anga mavjudliqdin borcha maqsud.
Erur Haq amrig‘a та ’mur bo‘lmoq,
Bu ishdan o ‘zgadin та ’zur bo‘lmoq.48
Bu borada tasawufshunos olim, professor N.Komilovning fikri
Aamiyatlidir: “Aslida Suqrot timsolining asar tarkibiga kiritilishi tasodifiy
fco‘lmay, bosh maqsadni ochib berish yo‘lidagi muhim vositadir. Suqrot piri
Iran i timsoli bo‘lib, usiz Farhodning o‘z maqsadiga erishishi mumkin emas edi.
Navoiy Suqrotni qyyosh kabi porloq siymo, jismi pok ruh kabi, shaxsi aqlning
■■ykali deb ta’riflaydi. U kamolot cho‘qqisini egallagan komil inson, o‘zi bir
loyda o'tirsa ham, ruhLbutun dunyoni kezib chiqadi. Jamshid jomi, Iskandar
■B‘zgusi ham uning ko‘ngil ko‘zgusi oldida xira. U Farhod bilan yakkama-yakka
■Abatlashib* uni o‘z farzandiday e’zozlaydi. Chunki bu yigit siymosida u o‘z
suluk (yo‘l)ining davomini ko‘rgan edi”.
Adabiyotshunos olim, professor O.Sharafiddinovning biz yuqorida tilga
•igan maqolasi davomida Suqrotning keyinchalik mumtoz adabiyotmizda va
•yniqsa, Navoiy ijodida faol obraz shakliga kirgan ko'zguga ham alohida
■unosabatda bo‘lganligini ko‘ramiz: “Suqrot yoshlarga nasihat qilib, tez-tez
49
^Уш а acap. Б. 155.
в ¥шаасар. Б. 156.
50
ko‘zguga qarab turishni maslahat beradi:”Husndorlar o‘z husnlariga dog‘
■Dshirmaslik uchun, xunuklar esa o‘z xunukligini aql-zakovat bilan bezamoq
uchun tez-tez ko'zguga qarab tursinlar
”.49
Faylasufning bu fikrlaridan bilvosita
bo‘lsa-da Navoiy xabardor bo‘lgandir, balki shuning uchun ham uni Iskandar
ko‘zgusi bilan bir dostonda, uzviy bog'liq tarzda tasvirlagandir. Yuqoridagi
fikrlar bizga shunday fazarlarga kelishmizga sabab bo‘ladi.
Demak, Navoiy Suqrot obrazi bilan nafaqat komil inson, balki tariqatdagi
komil pir siymosini mujassamlashtirgan. Suqrotning o‘zi g‘orda muqim holda
ho'lsa ham, ruhan dunyoni sayr etishi naqshbandiylikning o‘n raxshasidan biri
Idsoblangan “Safar dar vatarf’ni izohlashiga e’tibor beradigan bo‘lsak, dostonda
Suqrot - naqshbandiya tariqatining komil pirlari timsolini gavdalantirmoqda.
Darhaqiqat, u Farhodga dunyo va haqiqat ahli, majoziy va haqiqiy ishq, dunyo
ahli va ishq ahli haqidagi so‘zlami aytish bilan Navoiyning estetik idealini
■bdalaydi.
Erur Yunonda Suqroti zamon ul,
Tutub Suqrotdek g ‘ori nihon ul.50
Suqrot hayotda ham Yagona Ilohga intiluvchan va ta’limotida Xudo
■asalasini muhim deb qaragani uchun ham Sharq mutafakkirlari asarlari asosida,
ja'ni bilvosita bo‘lsa-da uning ta’limotidan xabardor bo‘lgan Navoiy uni komil
■son deb atashi tabiiy edi.
“Saddi Iskandarjy”da ham u Iskandar atrofidagi musohib faylasuflardan
hisoblanadi. Yer yuzidagi yetti mamlakatni zabt etishida unga Arastu yordam
Ifagan bo‘l§a, suv osti sayyohati, yetti dengiz va undagi o‘n ikki ming jazira
(arol)lami zabt etishida, Suqrot rahnamolik qiladi. Dostonning LXXIII bobidan u
pollashadi. Iskandar dengiz haqida kim yaxshiroq bilishini so‘raganida, barcha
■akimlar Suqrotni tavsiya etishadi. Shunda Suqrot yetti daryo va o‘n ikki ming
je ira haqida bilganlarini bayon qiladi. Shundan keyin Iskandar hakimdan dengiz
Гкурсатилган манба. Б. 195.
Навоий Алишер. Фарздд ва Ширин. МАТ. /Т.8. Тошкент. Фан, 1991. Б. 181
та uning ostiga qiladigan sayyohatida yo‘lboshchi bo‘lishini so‘raydi. Shu tariqa
■xuddi Ilyos payg‘ambar kabi, Iskandarga rahnamo bo‘ldi, deydi Navoiy.
Do'stlaringiz bilan baham: 
