|
2. Milliy park va rezervasiyalarning o’ziga xos xususiyatlari va ularning
turizmga dahldorligi
Eng mashhur milliy parklar
Milliy parklar - ajoyib tabiat ob’ektlari (sharshara, go’zal landshaft, orol va h. k.) bo’lgan rezervasiya, hudud yoki akvatoriyalardir. Milliy park deb e’lon qilingan bm’zi hududlar tarixiy ahamiyatga ham ega bo’ladi. Masalan, tarixiy milliy ko’riqxonalar. Bular mashhur kishilar va arboblar vatani, harbiy to’qnashuv yoki muhim tarixiy hodisa bo’lib o’tgan joylar bo’lishi mumkin.
Dunyodagi birinchi milliy park - Yellouston parkidir, u 1672 - yili AQShda tashkil etilgan. Milliy parklarni yaratishning ikkinchi tashabbuskori - Kanada bo’lib, u erda 1885 - yil Banff milliy parki tashkil etildi. Serqoya tog’larining sharqiy yonbag’ridagi 10 kv. mil (26 kv. km) hudud milliy park, - deb e’lon qilingan. Hozirgi kunda bu park 6400 kv.km dan ortiqroq joyni egallaydi. Park xududida bir nechta muzlik va ko’llar bor.
Odatda milliy parklar davlatning yuqori organlari tomonidan tashkil etiladi. Shu kungacha er yuzida 3500 dan ortiq milliy parklar mavjud bo’lib, ulardan 2600 tasi katta parklar hisoblanadi va xalqaro ahamiyatga ega - BMT ro’yxatiga kiritilgan. Dunyodagi eng katta parklar: Banff, Kaziranga, Corbett, Serengeti, savo, Gagady, Kruger. Milliy parklar davlat yoki bir nechta davlatlar himoyasida saqlanadi.
Milliy parklarni tashkil etish va qo’llab - quvvatlash bo’yicha ko’pgina shartnomalar tuzilgan. The Yondon Convention for the Protection of African Fauna and Flora 1933 - yili qabul qilinib, Afrika va dunyoning boshqa mintaqalarida milliy parklar tashkil etilish jarayoni boshlab yuborildi. The Pan American Convention on Nature Protection 1942 - yilning may oyida kuchga kirgan va bir nechta mamlakatlarni birlashtirgan (AQSh, Gvatemala, Venesuela, Salvador, Gaiti, keyinroq esa - Dominikan respublikasi, Meksika, Ekvador, Argentina, Nikaragua, Peru va Braziliya qo’shilgan). Bu bitimdan ko’zlangan maqsad er va suv, shuningdek, tabiatning mahalliy resurslarini, ayniqsa, yo’qolib ketayotgan noyob hayvonlar va qushlarni, Peru Changalzoridagi kam sonli aholining tabiiy hayotini muhofaza kilishdan iborat. The International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN) 1948 - yil Fontainebleau, Fransiyada tuzilgan. Ittifoqning asosiy maqsadlari - hududdagi o’simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilishni rejalashtirish, ilmiy, ilmiy - tadqiqot va madaniy faoliyat yuritishdir. 1958 - yil bu tashkilot BMT ga milliy parklarni yaratish va qo’llab - quvvatlashni nazarat qilish haqida taklif kiritgan. Shu yili Milliy parklar bo’yicha BMTning Xalqaro Komissiyasi ham tuzilgan.
1962 - yil Sietlda milliy parklar bo’yicha birinchi Jahon konferensiyasi o’tkazildi, unda 70 dan ortiq mamlakatlar vakillari ishtirok etdi. 1969 - yili Dehlida bo’lib o’tgan IUCN ning O’ninchi Bosh Assambleyasida Milliy parklarning umumiy konsepsiyasi ishlab chiqildi.Unga muvofiq:
Milliy park - nisbatan katta muzofot yoki hudud bo’lib,
- bir yoki bir nechta ekotizimga inson va uning xo’jalik faoliyati tam’sirida muhim o’zgartirishlar kiritilmagan bo’lishi;
- o’simlik va hayvonot dunyosi o’ziga xos ajralib turishi, hudud esa ilmiy qiziqishga ega bo’lib, qo’riqlanishi va o’rganilishi;
- mahalliy tabiat landshaftlari o’zining tabiiy go’zalligi bilan ajralib turishi;
- mamlakatning tegishli va muhtor hukumati hududda ekologik, geomorfologik yoki estetik xususiyatlarni saqlab qolish maqsadida uni xo’jalik tomondan o’zlashtirilishini tam’qiqlovchi yoki chegaralovchi choralarni ko’rishi;
- ularga tashrif buyurish faqat tanishtiruv, ilmiy, tam’limiy va madaniy maqsadlarda bo’lishi kerakligi ko’rsatib o’tildi.
BMT va YUNESKO ga m’zo mamlakatlar 1972 - yili milliy parklar to’g’risida Ikkinchi Butunjahon Konvensiyasini qabul qilishdi. Hozirgi kunda tahminan 70 ta davlat ushbu konvensiyaga amal qiladi. Deyarli barcha milliy parklarda inson xo’jalik faoliyati qat’iy chegaralangan bo’lib, faqatgina turizm faoliyatini tashkil etish yoki tabiatni minimal qo’llab - quvvatlash, hayvonlar miqdorini tartibga solish va h. k.larga yo’lga qo’yiladi. Landshaft (manzara) lar va go’zal noyob tabiat, o’simlik va hayvonot dunyosi inson aralashuvidan himoya qilingan va tabiiy holda saqlanadi. Bm’zi qo’riqxonalarga hatto turistlar kirishi ham tam’qiqlangan. Milliy parklarning katta qismi turizmda keng qo’llaniladi, lekin turistlar qat’iy belgilangan marshrutlarda, provodnikli maxsus avtomobillarda yurishadi, kempinglarda yotib qolishligi tashkil etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
