Abdulla Qahhorning "Dahshat"

7-sinf Adabiyot
Abdulla Qahhorning “Dahshat” hikoyasi
“DAHSHAT” HIKOYASI HAQIDA
“Dahshat” hikoyasi orqali yozuvchi o‘tmishda oddiy o‘zbek ayolining boshiga tushgan kulfatni tasvirlaydi. Hikoya qahramoni Unsinning “tiriklar go‘ristoni” bo‘lgan Olimbek dodxo xonadonidan qutulish yo‘lidagi mislsiz jasorati uning halokati bilan tugaydi. Lekin Unsinning o‘limi dodxo xonadonida tub burilish qiladi. Xatto dodxoning shuncha yillik ayoli Nodirmohbegim ham bu dargohni tark etadi.
“DAHSHAT” HIKOYASI HAQIDA
“Dahshat” hikoyasining syujetini yaratishda Abdulla Qahhor xalq og‘zaki ijodi materiallaridan foydalanadi. Xalq orasida keng yoyilgan diniy afsonalardan biri – qabriston haqidagi afsonalardir. Hikoya boshida Nodirmohbegim tilidan shunday voqea so‘zlab beriladi. Bu voqeani aytilishiga darchaga kelib urilgan bo‘yra sababchi bo‘ladi. Shu bo‘yra hikoyada yuz bergan voqealarga turtki bo‘ladi.
1-topshiriq. “Mantiq maydoni” usuli
Dodxo bu xayollarni yengish uchun go‘riston vahimalaridan o‘zi so‘z ochdi va ikki og‘iz gapning birida o‘zining dovyurakligini xotinlariga, ulardan ham ko‘ra o‘ziga pisanda qila ketdi.
Dodxo darchani zichlab yopdi, joyiga borib tasbeh o‘girishga kirishdi. Uning barmoqlari tasbeh donalarini tez-tez o‘girayotgan bo‘lsa ham, qulog‘i guvullayotgan sha molda, xayoli go‘ristonda edi: «Hozir go‘riston qanaqa vahimali bo‘lsa ekan...»
Hammaning eti jivillashib ketdi. Uzoq jimlikdan ke - yin Unsin yonida o‘tirgan kundoshiga shivirlab:
– O‘lsin, nokas odam ekan, bitta qo‘yni deb... Koshki arziydigan narsa bo‘lsa!.. – dedi.
Hikoya matniga tayanib quyidagi voqealarni mantqiy ketma-ketlikda joylang
Shamol bir xuruj qilganida nimanidir keltirib darchaga urdi. U narsa darchani tirmalaganicha sidirilib pastga tushib ketdi. Hamma o‘tirgan yerida go‘yo bir qarich cho‘kkanday bo‘ldi va tin olmay bir-biriga qaradi.
– Javob bersangiz... Ganjiravonga ketsam... Bitta go‘rga bitta pichoq emas, o‘nta go‘rga o‘nta pichoq sanchib kela - man... – dedi.
Uning maqsadini kundoshlar darrov fahmlashdi. Lekin dodxo bunday gapni sira kutmagani uchun yanglish tushundi.
Gapni aytgan Unsin-u, boshqalar o‘tirgan joyida yerga qapishib ketdi. Biroq dodxo hammaning kutganiga qarshi, qo‘liga qamchi olib Unsinni «qayering qichidi»ga solmadi, aksincha, zaharxanda bilan bo‘lsa ham muloyim gapirdi…
Unsinoy bozvantidagi tangalarni o‘ynab: – Menga davlat kerak emas, davlat kerak bo‘lsa, borar edim, – dedi. Bu gap dodxoga tegib ketdi. – Nima kerak? Unsin indamadi. Dodxoning savoli javobsiz qolishi mumkin emas edi.
Nodirmohbegim sandal ichidan oyog‘ini uzatib Unsinning boldirini chimchiladi, ko‘zi bilan: «Хayriyat, tushunmadi, bas, gapirma», – deb ishora qildi. Biroq Unsin jonidan kechgan kishining shijoati bilan dodxoga tik qaradi.
Hikoya matniga tayanib quyidagi voqealarni mantqiy ketma-ketlikda joylang
2-TOPSHIRIQ
Ushbu jadvaldan Unsinning erkinlikka chiqish sari qilgan harakatiga to‘sqinlik qilgan omillarni “+” ishorasi bilan belgilang.