Abdulla Qahhor

YOSHLAR  QAHVAXONASI
Nikohdan o‘tish payshanba: o‘tirish juma kuniga belgilandi.
Naimjon  qahvaxonaga  borib,  shu  kuni  kech  soat  o‘n  birga
o‘n  ikki kishiga  stol buyurib  keldi.
Muattar  Anvarni  magazinma-magazin  olib  yurib  qora
kostum,  qora  tufli,  oq  ko‘ylak,  galstuk  olib  berdi.
Ikkovi  shu  kuni  kechqurun  qo‘l  ushlashib,  uyga  xandon-
xushon  kirib  borishdi  –  Marg‘uba  bularni  ko‘rib  o‘tqizgani
joy  topolmay  qoldi,  er-xotin  ikki  shaharda  turishi  «shunaqa
bo‘ladi» degan so‘zida har xil qochirma, hazil-mutoyiba qildi,
hijron  haqidagi  she’rlardan  bir-ikki  satr  o‘qidi,  bularning
kechqurun teatrga borish niyati borligini eshitib, darrov ovqat
qildi.  Ovqat  vaqtida  Muattar  uni  g‘aflatga  solish  uchun
Anvarning  oyog‘ini  sekin  bosib:

---

66
–  Mana,  opa,  hammamiz  ham  qutuldik,  Muhayyo  erga
tegayotgan  emish,  bugun  to‘y,  –  dedi.
Anvar bu nayrangga o‘zidan bir nima qo‘shmoqchi bo‘lib:
–  Tag‘in  to‘yiga  borib  yurmang!  –  dedi.
Marg‘ubaning  jig‘ibiyroni  chiqdi.
–  Voy,  men  nega  borar  ekanman!  Azasiga  aytsa,  chop-
qillab  boraman!  Hu  to‘yidan  tobuti  chiqsin!
Anvar  unga  xo‘mrayib  qaradi.
–  Birovning  bolasini  qarg‘amang!..
Muattar Anvarning biqiniga turtib zo‘rg‘a to‘xtatdi. Mar-
g‘uba  qo‘lidagi  piyolani  taq  etib  stolga  qo‘ydi.
– Bilaman, sening ko‘ngling hali ham o‘shanda! –  dedi
yig‘lamsirab,  –  qiz  ko‘r  qiladi-ya,  noshukr,  qiz  ko‘r  qiladi!..
Anvar  ishning  pachavasini  chiqarib  qo‘yishidan  qo‘rqib,
Muattar uni tezroq olib ketish harakatiga tushib qoldi. Anvar
yangi sotib olingan kiyim-boshini kiydi. Marg‘uba unga yangi
ro‘molcha berib, qutlug‘ bo‘lsin qildi. Anvar hozirgina o‘tgan
ikki  oradagi  tundlikka  butkul  barham  bermoqchi  bo‘lib  yol-
g‘ondan:
– Yuring,  amma,  o‘yinga  olib  boraylik,  –  dedi.
Marg‘uba  suyunib  ketdi.
–  Umrlaringdan  baraka  topinglar!  –  dedi  va  kiyingani
narigi  uyga  kirib  ketdi.
Anvar  rangi  o‘chib  Muattarga  qaradi,  Muattar  xunob
bo‘ldi.
–  Sizga  kim  qo‘yibdi,  tek  o‘tirsangiz  bo‘lmaydimi!  Endi
to‘g‘irlang,  «sizga  to‘g‘ri  kelmaydigan  o‘yin  –  balet»  deng!
Marg‘uba  kiyinib  chiqqanda  Anvar  xatosini  to‘g‘rila-
moqchi  bo‘lib  undan  battarroq  xato  qilib  qo‘ydi:
– Lekin, amma, sizga to‘g‘ri kelmaydigan o‘yin – balet,
erkak  kishi  qip-yalang‘och  xotinni  kaftiga  qo‘yib  chiqadi!
Xayriyat, Marg‘uba «bunaqa ekan sizlar nima uchun bora-
yotibsizlar,  Muattar  nega boryapti»  degani  ulgurmadi,  ikkovi
chiqib  ketdi.
Shunday  qilib  yoshlar  qahvaxonasida  bo‘ladigan  kichkina
o‘tirishga  hammayoq  taxt:  odamlar  aytildi,  stollar  yasatildi,
Marg‘ubani g‘aflatga solib, bu yoqdan ham xotirjam bo‘lindi.
Kelin  bilan  kuyov,  xizmatdagi  Muattar  bilan  Naimjon
belgilangan vaqtdan xiyla oldinroq kelib mehmonlarni kutishdi.

---

67
Biroq mehmonga o‘n ikki kishi aytilgan bo‘lsa ham Naimjon
hol-baqudrat sovg‘a-salom ko‘tarib kelgan tanish talabalardan
o‘n  oltitasini  sanab  u  yog‘iga  adashib  ketdi.  Ularning  ustiga
institut badiiy havaskorlaridan sakkizta sozanda, xonanda kirib
kelishdi. Naimjon abjirlik qilib yana bir qancha stol buyurdi.
Nihoyat, mehmonlar turli noz-ne’matlar, rang-barang sharbat
shishalari, anvoyi gullar bilan zeb berilgan stollarga o‘tirishdi.
Naimjon  marosimni  ochib,  «Bu  o‘tirish  katta  to‘yning  de-
bochasi»,  dedi  va  kelin  bilan  kuyovga  yaxshi  tilaklar  tiladi.
Sozanda  va  xonandalar  bir  juft  yalla  qilib,  navbat  raqsga
kelganda o‘tirishni tashqariga – qahvaxonaning sahniga ko‘chi-
rish  zarurati  tug‘ilib  qoldi.  Talabalar  birpasda  stollarni  olib
chiqishdi. Birozdan keyin musiqa sadolari yangrab, ichkaridan
chiqqan  kelin  bilan  kuyovni  rang-barang  pistonlar  sochib,
lentalar  otib,  chapak  va  olqish  sadolari  bilan  qarshi  olindi.
Hamma  o‘tirgandan  keyin  qo‘sh  childirma  gijbakabangni
boshlab  yubordi,  yana  odam  yig‘ildi.
Childirma maqomiga yo‘rg‘alab, kift qoqib, stollarni oralab
yurgan to‘rt qiz birin-ketin kelin bilan kuyovning ro‘parasiga
kelib, qo‘llaridagi guldastalarni ta’zim bilan ikkoviga tutishdi,
yer  tepinib  yana  stollarni  oralab  yo‘rg‘alab  ketishdi.  Ora-
sirada  birov  she’r  o‘qib,  birov  so‘z  bilan,  birov  qiziqchilik
qilib  kelin  bilan  kuyovni  tabriklar  edi.
Kichkina o‘tirish deb boshlangan ish hayal o‘tmay tuppa-
tuzuk  to‘yga  aylandi  ketdi.  Yigitlar,  qizlar  qahvaxonaning
sahnida,  harakat  to‘xtab  qolgan  katta  ko‘cha  va  uning
naryog‘idagi  xiyobonda  o‘ynashar,  navbatma-navbat  ashula,
yalla  aytishar  edi.
Sahnadagi  davraga  Anvarning  ustasi  oqsoq  chol  toychoq
ko‘tarib  kirdi,  lapanglab  –  o‘ynab  hammani  xo‘p  kuldirdi,
keyin  kelin  bilan  kuyov  qarshisida  to‘xtab  toychoqni  baland
ko‘tardi-da, hamma jim bo‘lganda: «Men o‘zim avtomobilist
bo‘lsam  ham  bularga  chavandoz  o‘g‘il  tilayman!»  dedi  va
toychoqni kelinga uzatdi. Qiyqiriq – chapak, kulgi ko‘tarildi.
Javlon  qamoqdan  chiqqanidan  beri  «ozodlik  uchun»
erta-yu kech ichib tentirab yurgan edi, bu kecha qayoqdandir
kelayotib  yoshlar  qahvaxonasi  oldida  bo‘layotgan  tomoshani
ko‘rib  to‘xtadi;  qahvaxonaning  sahnida  o‘ynayotgan  qizlarni
ko‘rib niyati buzildi-yu yaqinroq bordi. Shu choq qahvaxona

---

68
ichkarisidan  hindcha  kiyingan,  ikki  qoshining  o‘rtasiga  qop-
qora xol qo‘ygan xushqomat bir qiz chiqdi va sozandalarning
zavq-shavq  bilan  chalayotgan  hind  maqomiga  qo‘l  tashladi
va davrani bir aylanib to‘rdagi stolda o‘tirgan kishilarga ta’zim
qildi.  Ko‘ziga  odamlar  ikkita  bo‘lib  ko‘rinayotgani  uchun
Javlon hindcha kiyingan qizga kafti bilan chap ko‘zini berkitib
o‘ng  ko‘zi  bilan  qaradi,  qarasa  –  Muattar!  Javlon  uning
kelganidan bexabar edi. Muattar bu yerda nima qilib yuribdi,
kimlarga  ta’zim  qildi?  Javlon  charchagan  o‘ng  ko‘zini  kafti
bilan berkitib chap ko‘zi bilan qaradi: ne ko‘z bian ko‘rsinki,
stolning o‘rta yerida Muhayyo, uning yonida Anvar so‘ppayib
o‘tirar edi. Javlon hushyor tortib o‘zini orqaga tortdi, yugur-
ganicha  necha  joyda  yiqilib,  emaklab  uyiga  yetib  bordi-yu
ko‘rganlarini  Marg‘ubaga  aytib  berdi.  Marg‘uba  don  tiqilgan
tovuqday  bir  tovush  chiqardi-yu  boshyalang  –  oyoqyalang
qahvaxonaga qarab chopdi, kelib, sichqonni yaqinroq keltirib
chang solmoqchi bo‘lgan mushukday bir chekkada pisib turdi.
Muattar  goh  bir  oyog‘ining  tovonini,  goh  birining  uchini
yerga  urib,  goh  eshilib-buralib,  goh  to‘lg‘anib  xo‘p  o‘ynadi.
Keyin o‘ynaganicha borib Muhayyoni davraga tortdi. Chapak
bo‘lib ketdi. Hamma jim, kelinning o‘zbekchami, hindchami
o‘ynashini kutar edi. Sozandalar imoga mahtal bo‘lib turishar
edi.  Shu  payt  bir  juvon  ichkaridan  qora  quti  olib  chiqib
Muattarning qo‘liga berdi. Muattar qutini stolning chekkasiga
qo‘yib,  uning  ichidan  shoda-shoda  marvarid  olib  Muhayyo-
ning  bo‘yniga  osdi,  rang-barang  qimmatbaho  toshlar  o‘rna-
tilgan  taqinchoqlarni  boshiga,  ko‘kragiga,  bilak  va  barmoq-
lariga  taqa  boshladi.  Marg‘uba  yuragi  hovliqib,  odamlarning
orqasidan  yaqinroq  kelib  qora  qutiga  tikildi.  O‘sha!  Xudo
ursin agar, o‘sha qora quti! Muattarning ishorasi bilan sozan-
dalar  birinchi  zarbni  berganda  Marg‘uba  birdan  dodlab
yubordi-da, dodlaganicha o‘zini parkka urdi. Muattar qo‘rqib
ketdi va beixtiyor Muhayyoning  oldini to‘sdi. Muhayyo hay-
ron  bo‘lib  qoldi.  Anvar  yonida  o‘tirgan  Naimjonga  bir  nima
dedi  –  Naim  darrov  o‘rnidan  turib,  parkka  tomon  yugurdi.
Park  tomonidan  Marg‘ubaning  borgan  sayin  yiroqlashib
borayotgan tovushi eshitilardi: «Voy-dod! Uyim kuydi! Bolam
o‘ldi!..»

---

69
Kimdir  odamlarni  tinchitdi,  davrani  uzmaslikka,  o‘yin-
kulgini  to‘xtatmaslikka  tirishdi.
Biroq  o‘tirishdan fayz  ketdi.  Odamlar tarqaladigan  bo‘lib
turganda  Naimjon  yetib  keldi  va  kelin  bilan  kuyov  nomidan
hammaga minnatdorchilik bildirdi. Odamlar ketib bo‘lgandan
keyin  Naimjon  voqeani  aytib  berdi:  Marg‘uba  dodlaganicha
hovliga  boribdi,  qo‘ni-qo‘shnisi  yugurib  chiqibdi.  Marg‘uba
qaznoqdan  bir  banka  kerosin  olib  chiqibdi-da,  odamlarning
hayhaylashiga qaramay yarmini Anvarning xonasiga, yarmidan
ozrog‘ini  mast  uxlab  yotgan  Javlonga  sepibdi,  qolganini
o‘zining  boshidan  quyibdi-da,  gugurt  chaqib  yuboribdi.
Odamlar  alangaga  ko‘rpa,  gilam,  sholcha  yopib  zo‘rg‘a
o‘chirishibdi.  Uyda  hech  narsaga  ziyon  yetmabdi.  Faqat
Marg‘ubaning sochi, yuzi, qo‘li kuyibdi, xolos. Naimjon «Tez
yordam»  mashinasini  chaqiribdi.
– Endi nima qilamiz? – dedi Anvar ko‘zlarini katta ochib.
– Marg‘ubani «Tez yordam» mashinasi albatta olib ketadi, –
dedi Naimjon, – Javlon mast, o‘zini u devordan bu devorga
urib  yuribdi.  Men  bir-ikkita  xotinga  tayinlab  keldim,
uylaringni  tozalab  qo‘yishadi.  O‘sha  yerga  boramiz.
Muhayyo  nochor  rozi  bo‘ldi.
Ular borganda eshik oldida «Tez yordam» mashinasi turar
edi.  Javlon  Marg‘ubani  dast  ko‘tarib  mashinaga  tiqar  ekan,
«Sharmanda  qilding,  saksovul!»  dedi  va  eshikni  taraqlatib
yopdi-da,  so‘kinib,  gandiraklaganicha  qorong‘ulik  qa’riga
kirib  ko‘zdan  g‘oyib  bo‘ldi.
Naimjon  kelin  bilan  kuyovni  ichkariga  kirgizib  yubordi.
Javlonning  qayoqqa  ketganidan  bexabar,  undan  xavotir  olib
har ehtimolga qarshi kiraverishdagi kichkina uyga kirib divanga
cho‘zildi.  Bu  voqealar  Muborakxonim  bilan  Hakimjonning
qulog‘iga yetsa xavotir bo‘lishmasin, deb Muattar ularni ogoh
qilgani  ketdi.
Bu orada tong yorishib, odam odamni taniydigan bo‘lib qoldi.
Muattar  yaxshiyam  borgan  ekan,  er-xotin  qahvaxona
atrofida  allaqanday  shovqin  bo‘lganidan  azonda  xabar  topib,
Muborakxonim hozirgina mehmonxonaga borib kelgan, ikkovi
hayron  bo‘lib  turgan  ekan.  Muattar  bo‘lgan  voqeani  bularga
aytayotgan  paytda  birdan  ko‘cha  eshigi  taraqlab  ochildi-yu,
sochlari  kuygan,  yuz-ko‘zini  qurum  bosgan  Marg‘uba  otilib

---

70
kirdi. Uning aft-basharasi, vajohati qo‘rqinchli edi. Marg‘uba
Muattarga  jinniday  bir  qaradi,  «Hu  bo‘ying  uzilsin!..»  deb
bir o‘shqirdi-yu tikka Muborakxonimga qarab yurdi, Hakimjon
uni  ushlagan  edi,  qo‘lidan  chiqib  ketdi-da,  Muborakxonim-
ning  oyog‘i  ostiga  zarb  bilan  o‘zini  tashladi.
–  Quda,  qizingizning,  nevaralaringizning  orzu-havasini
ko‘ring!  Dunyodan  ikki  qo‘li  bir  tepa    o‘tib  ketayotibman...
Rahm  qiling...
Hakimjon  uni  darrov  ko‘tarib  oldi,  oyoqqa  qo‘ygan  edi,
yana o‘zini yerga tashladi va Hakimjonning yog‘och oyog‘ini
quchoqlab  boshini  uraverdi.
–  Dod!..  Anvarjonning  onasidan  qolgan  taqinchoqlar
ichida  meniki,  o‘zimniki  ham  bor  edi,  aytinglar,  menikini
berishsin!..
Hakimjon  uni  yana  yerdan  ko‘tarib  oldi.
–  Qanaqa  taqinchoq?
Marg‘uba  yana  o‘zini  yerga  tashlamoqchi  bo‘ldi.
–  Muhayyoxonning  o‘zlari  biladilar!
Muborakxonim  arang  o‘ziga  keldi.
–  Xo‘p,  bersin!  Mening  qizim  taqinchoq  taqib  katta
bo‘lgan  emas.
Muattar  kelib  Marg‘ubani  suyab  oldi.
–  Faqat  shumi,  opa?  –  dedi.  –  Yuring,  taqinchoqlarni
mana  men  olib  beraman!  Lekin  hozir  emas,  tushdan  keyin
boring!
–  Tushdan  keyin  ikkovimiz  boramiz,  –  dedi  Muborak-
xonim, – ungacha bet-qo‘lingizni yuving, qolgan sochingizni
tarang...
Marg‘uba  Muborakxonimga  mung‘ayib  qaradi.
Muattar  ketdi.  Hakimjonning  ko‘z  oldiga  Marg‘ubaning
yoshlik  –  bevoshlik  chog‘lari,  ayniqsa,  yengsiz  kofta,  tor
shim  kiyib  kaltakesakday  baqrayib  turgani,  pista  chaqib  po‘-
chog‘ini tuflar ekan, «Men taqdirning qo‘lida o‘yinchoqman»,
deb  iljaygani  keldi-da,  vujudiga,  Marg‘ubaning  qo‘li  tekkan
yog‘och  oyog‘iga  ham  muz  yugurganday  bo‘ldi-yu,  indamay
ko‘chaga  chiqib  ketdi.
Muborakxonim  bilan  Marg‘uba  tushdan  keyin  hovliga
borishdi, Marg‘uba akasi vafot etgan uyning derazasi oldidan
o‘tishda  ko‘ngli  ozgan  bo‘lib,  birpas  devorni  ushlab  qoldi.

---

71
Muborakxonim  uni  suyab  dahlizga  olib  kirdi.  Katta  uyda
mehmon  ko‘p  ekan,  Marg‘uba  o‘zini  ro‘paradagi  uychaga
urdi. Muborakxonim katta uyga kirganda g‘ovur bo‘lib ketdi.
Oradan bir necha daqiqa o‘tgandan keyin, uychaga Muhayyo,
Muattar,  Naimjon,  Muborakxonim  va  bir  necha  notanish
yoshlar kirib kelishdi, hamon yerga qarab o‘tirgan Marg‘ubani
harchand  qistab  katta  uyga  kirgani  unatisholmadi.  Shundan
keyin  Muhayyo  chiqib,  qora  qutini  olib  kirdi  va  qopqog‘ini
ochib  Marg‘ubani  tizzasiga  qo‘ydi.
–  Mana,  o‘zingizga  qarashli  taqinchoqlardan  tashqari
Anvarjonning  onasi  sizga  atagan  narsalar  ham  bor  emish,
hammasini  oling!  –  dedi.
Marg‘uba  taqinchoqlarni  titib  ko‘rgani  odamlar  chiqib
ketishini kutar edi. Buni sezib hamma chiqib ketdi. Marg‘uba
taqinchoqlarni  darrov  titkilab  ko‘rdi,  hamma  narsa  joyida,
lekin  quti  yengilroq  bo‘lib  qolganday  tuyuldi.
Marg‘uba  qora  qutini  bag‘riga  bosib  uydan  asta  chiqdi  va
zinadan tushganidan keyin hech yoqqa qaramay yo‘rg‘alab qoldi.
Anvar  bilan  Muhayyo  uni  derazadan  ко‘rib  zinaga  chiqqanida
Marg‘uba  ko‘cha  eshigini  ochgani  qo‘l  uzatgan  edi.
–  Amma,  –  dedi  Anvar,  –  eshikni  qattiq  yopmang,
qulflanib  qoladi.
Marg‘uba orqasiga bir qaradi, chiqib eshikni sekin yopdi.